teke tek bilime hoş geldiniz  Bugün yine Siemens sponsorluğunda beraber  olacağız ve makinamız yine başka şeyde Tabii ki Çünkü o olmazsa bu programı yapmamız biraz güçleşiyor veriyoruz Öyle ki bunları dinleye dinleye yakında bayağı bir bilim adamı olacak  bizim makinede Hocam gerçekten E öyle hocam dedim bugün Tabii ki tek tek bilimde Kim olsa muhakkak Hoca  oluyor burada boş Yok bugün de hep Birinizin çok sevdiğini bildiğim Hatta sevmekte de meraklısı olduğunuzu bildiğim E çok değerli bir profesör dostumuz var yıllardan beri tek tek bilimde farklı farklı mevzularda sık sık E bir araya geldik ama tabii Hepsi kendi alanında Fakat onun da alanları o kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor ki  çok değişik mevzularda e sohbetinden büyük keyif alıyoruz Bugün de benzer bir noktada  konuşacağız onun alanda ının sağında solunda  gezeceğiz ama ondan önce kahve içeceğiz

E tabii ki hocam hoş geldiniz Sinan cananan sizlerle beraber bizlerle beraber Nasılsınız iyi misiniz Hoş bulduk şu anda çok daha iyiyiz Efendim özlüyoruz Fatih Altaylı ve bu ortamı çok sev Vallah Her zaman beklerim E biz çok keyif olur Çünkü siz bir yandan da şimdi NTV’de kendi programınız da var o yüzden de sizi de çok da fazla Ne diyeyim rahatsız etmek istemiyorum Yoksa her zaman e Başımızın üstünde yeriniz var  Bu da bizim  sponsorumuz sensin bizim için bize verdiği kahve makinemiz konuklarımıza kahve ikram edelim diye E ben bunu zaman zaman iPad yerine kullanıyorum ekranı o kadar büyük ki koca bir ekranı var Böylelikle gözlüksüz de görebiliyoruz nasıl bir kahve alırsınız Bugün ben genellikle sade sade Tamam size o zaman şahane bir ristretto yapacağım ristretto Evet bol suu Duble mi tek mi tek olsa daha güzel ol o zaman hemen suyunu azaltalım buradan Vay bayağı şeymiş sofistike bayağı bir sofistike E bize de o yakışır Hocam şimdi burada yani koca tek tek bilimde baksana şu adamlar Ayıp olmaz mı sofistik olmasa katılıyorum Benim için de fotoğraf tarihinin en önemli fotoğrafı burada 1927 solway Konferansı dünya bilim adamlarının herhalde En top olduğu dönemdir değil mi Öyle bir dönem bir daha gelmedi tuhaf 15 galiba Nobel ödüllü insan var şu anda 15 Nobel insan var dünyada çift nobelli çift ayrı iki ayrı dalda nobelli tek kadın da burada Mari kü Evet yani beni hep zaten ilgilendiren 1 ik Dünya Savaşı arasındaki Böyle bir dönemde bu kadar insan annesinden daha iyi doğmayacağını göre burada anlamamız gereken bir sistem var diye yıllar uzaylı isti istiyorum ben bunu Vallahi bak bunların hepsinin aynı anda Dünyaya gelmesi normal olamaz Bunlar uzaylı Gerçi dönemin çok büyük etkisi var y o dönemdeki sıkışmışlık darboğaz fikri ve ekonomik problemler var kalma savaşları bilmem ne  bir toplumsal ya bir toplumsal harekete olmuş bence bu onun sonuçlarından bir tanesi Tabii ki parlak fikirler Einstein gibi plank  gibi insanların parlak fikirleri hepsi aynı yerde a herkes burada yani çok olacak bir şey değil

yani herkes burada  siz onu döneme mi döneme ruhuna mı bağ birbirini tetikel Ben genellikle

neden sonuç zinciriyle açıklanabilir şeylere meraklı olduğum için insana dair her türlü tavrın hatta bizim en böyle uçuk gözüken kısımlar mızın bile hem evrimsel hem kültürel olarak bir açıklanabilir liği var Mesela bu dönemi de ben genellikle başarılı İnsanları böyle dahi diye bir kenara koymanın bize zarar verdiğini düşünüyorum anlamamız onların hikayesini anlamamız daha önemli Mesela bu fotoğrafı Bence bir dönem ders yapabiliriz Buradaki her bir insanın biyografilerini hayat izlekleri içinde bulundukları dönemdeki bilim sosyolojisi açısından oldukları yerleri o zaman hocam e haddim olmayarak size ben burnu ödev olarak versem ve önümüzdeki programdan bir tanesinde bunu tartışsak B bayılırım Yani bu fotoğraf sizde de vardır muhakkak ki benim kitaba  küçük bir ik sayfalık bir not olarak görmüştüm bu fotoğraf insanın fabrikalarında da var Bu arada bu kitaba değil yok insanın fabrikalarında var Kkısa geçtim içimde kaldı konudan sapmayın diye çok yapmamıştım ben bu ödevi aldım bunun üzerine bir sohbet edelim İnş Vallah sırf buna bu fotoğrafa özel bir şey yapalım Hatta Celal Hoca da olsa Ne güzel olur Çağrı Celal de gelirgüzel olur e Hatta çağrıyı Yakalayabilirsen Çağrı da gelsin o da harika olur E ama Celal muhakkak gelir Celal Biz burada sol Zirvesi yapalım o zaman tamam bir sol konferans programı yapıyoruz o konferanstaki in bilime katkısı hepsini konuşamaz bile en top onunu konuşabiliriz Herhalde yani benim gençliğimde mesela çok büyük etkileri olan bir Kuantum fiziğine Bir dönem çok sardığım için popüler okuma anlamında işte plank kıdır dir akıdır Ne bileyim işte Zaten Einstein göreceğiz zihnimizi kaydırmış adam başka Heisenberg orada hani y bu tiplerin Schrödinger Yani bütün bizim zihnimizin yapılanması çok önemli herkes burada yani sadece fiziğe değil günlük hayatı ve kozmosa bakışta çağı atlatan bir şey çoğu kendileri Belki o çağı atlayamam ama bugün mesela hayzen bergin parça ve bütününü okuduğunuzda bugünkü gözle ya o kadar harcı alem gözüken şeylerin ya o zaman ne kadar yeni olduğunu anlıyorsunuz ve şu anda çok şükür hayatımıza bir sürü şey girdi ama bana sorarsanız esas girmesi gereken yaşama ve kozmosa gerçek bakış açısı henüz girmedi tam biz hala newtoncu bakıyoruz

İnsanların yaşama bakış açısı?

oradaki kasıt ne ya Şu okula göndermezsem hayatı berbat olur var ya Bu bakış açısı bu standart newtoncu determinist bakış açısı ve bizim beynimizin bir kısmının çok iyi becerdi bir şey alet yaparken Biz beynin bu kısmını çok kullanıyoruz ama bütün hayatı bununla algılamaya çalışıyoruz Öyle olunca da planlar programlar standart algoritmalar medeniyetimizin temelini oluşturuyor Sanayi devriminden yakın zamana kadar böyle ama bir taraftan yine bilim bize diyor ki belirsizlik kesin izlik diye bir şey var Kaos diye bir şey var düzen tertip dediğiniz mekanistik şeyler çoğu zaman bir yanılsama büyük planda gerçek hayat ve gerçek kozmik sistem daha karışık bir şekilde daha kar şek tabii ama biz bunu tabii basitleştirerek modelle ştir anlayabildiğimiz için bu işte aynı koşulların aynı sonuçlara sebep olabileceği determinist bakış açısı bizim en kolay algılayabildiğimiz model işte her şeyi Ondan ibaret zannedince emin olun tıpta yaşadığımız sağlık problemlerinden sosyal hayattaki şehirleşmede sorunlara kadar hemen her şey gerçek sistemle olan bu model uyumsuzluğundan kaynaklanıyor Bu arkadaşların bu fikriyat Tabii Sadece burayı özel bir yere koymayalım Bu arada Kadim olarak anlatılan birçok şeyin Yankı yaptığı bir yer burası biliyorsunuz birçok fizikçi daha sonra gitti işte budizme Bilmem neye sufizme merak sardı sebebi de Yani bu varlığın bizim anladığımız danan da daha büyük olduğuna bilimin ilk işaret ettiği zamandı Bence hala çok kıymetli ama işte biz biyolojide mesela hücrenin işleme mekanizmalarını anlatırken hala kalsiyum diye bir Tenis topu gösteriyoruz o böyle bir delikten geçiyor Halbuki bunların hepsinin kuantum parçacıkları olduğunu biz 1920’lerden beri biliyoruz ama biyolojiye bu girmedi mesela çok karışık bizim için inşallah bakalım Ben görürsem ömrümüz içinde böyle şeyler de olacak peki Hocam mesela determinizm hakkında ne düşün özsün biz geçen gün  Geçenlerde kızımla oturup gecenin geç

Determinizm?

saatlerinde determinizm üzerine  konuştuk Siz determinist bir yaklaşım içinde misiniz bilimsel olarak  Bıçağın çatalın kaşığın kullanılacağı spesifik yerler olduğu gibi determinizmin de kullanılması gereken yerler var Mesela ben şunu söylersem Fatih altaylı’yı kırarım diye bir bilgim varsa onu söylemekten imtina etmem aslında Kısa vadeli determinist yaklaşımın günlük hayatta çok güzel bir uygulaması fakat Peki sizin bana bunu söyleyeceğiniz evrenin kuruluşundan beri belli mi değil mi E onu hiç zannetmiyorum determinizm Aslında biraz da oab şimdi laplace’ın cini O büyük modeldi ya hani Evrendeki her şeyin yerini konumunu bilsek her şeyi hesaplayabilir Ama bu 1950’lerden 60’lardan sonra artık böyle olmadığını bilimsel olarak biliyoruz yani çünkü sadece ölçüm problemi değil ölçümüz de bir sınırı var mesela Belirsizlik İlkesi aizen bergin bunu söylüyor dolayısıyla bir yerlerde ölçüsel belirsizlik varsa Kelebek Etkisi diye bir kural gereği O sizin hesaplarınızı darmadağan ediyor sayısal ve matematiksel olarak kurgulanmış böyle clockwork diyorlar ya saat gibi işleyen bir evrenin söz konusu olmadığını biliyoruz şimdi Öyle olunca da kısa vadede öngörülebilir şeyler bizim hayatımızı kolaylaştırırken uzun vadedeki bu büyük planı öngör demiyoruz mesela Evrim yıllardır uğraşıyorum yüzlerce Yani 150 yıldır insanları yazıp çiziyorlar mekanizmasını anladık Ama 5000 yıl sonra insana ne olacak kerten Keler bilemi Çünkü kaotik bir evrende sayısız etkileşimin sürpriz sonuçlarına dairdir Evrim ve geriye dönük bir bil işte bir göktaşı düşünce Evrim bambaşka bir yere evriliyor Aynen öyle geçmişe bakar Bugün için çok güzel tahminlerde bulunuruz Mesela işte Çok şeker yersen İnsülin direnci olur diyebiliriz falan filan ama atıyorum bundan 50.000 sene sonra insanlarda işte ne bileyim fosfor sindirecek sistem gelişecek falan diye bir şey öremez evrenin tamamı da o yüzden pek deter gözükmüyor ama şunu söyleyeyim bilimsel bakış açısının en güzel tarafı yani neredeyse sıfır sorumluluğa sahiptir Çünkü bulunduğu devrin bilgisiyle bakar Fotoğrafı çeker o anlat herkes de anlaşır ama şimdi bu arkadaşların yanıldığı ne kadar çok şey var yani kitapları okuyunca Görüyoruz işte einstein’i anında belli oldu olduu yani Hubble zart diye ko Aynen öyle Dolayısıyla bu yi bilimin değişebilirliği onun gücü zaten fakat gittiğimiz yere bakınca Beni en çok sevindiren biraz herkes yaşadığı zaman özel görür ya Kadim anlatıla bu bilimsel marjinal keşiflerin yavaş yavaş böyle yaklaşmaya başlaması ve biz Aslında tutarlı bir Evren resmi çizmesi Bence cesaret verici fakat eski alışkanlıkları bırakmak zor ya mesela şu kahve makinesini çalıştıran bu stüdyoda İşte bu görüntünün kameraların işlemesini sağlayan temel fizik hala newton’dan beri gelen klasik fizik ama sensörlerin üzerine düşen görüntünün bilmem ne oluşturduğu İşte dalgal bunlar kuantum fiziksel olaylar orayı böyle çok sorgulamadan kullanmaya devam ediyoruz yaşamımızda yer aldıkça Hele ki kuantum bilgisayarlar denen şeyi becerebilirsen o zaman zannediyorum bir kırılma olacak ve belki de inşallah Yapay zeka Biz de bu konuda yardımcı olur benim son zamandaki takıntıdan bir tanesi Yapay zeka Bugün de sizle yapacağımız sohbet Aslında sohbetin ana konusu biraz da yapay zekayla ilgili benim Kafamdaki bazı şeyleri aydınlatmak için  biraz sizden İmdat istemek e gibi olacak inşallah diyelim Çünkü ben de o konuda çok böyle daha Kararsızım yani Bugün size ben biraz dil üstüne konuşmak istiyorum ama ondan önce şeyi merak ediyorum Siz Aslında biyoloji okudunuz Evet üstüne sinir bilim e tıp fakültesinde fizyoloji Master ve doktorası yaparken beyin fizyolojisi üzerine uzmanlık kazandık sinir bilim alanı sonradan çıkı Yani biz yeterince yaşlıyız bizim zamanımızda yoktu diyebiliyoruz Yani evet multidisipliner olmak bilimde daha iyi bir şey midir  kaçınılmaz olarak Bilimde multidisipliner olmak? Aslında tek anlama yolu multidisipliner olmaktır Çünkü bilimin bugünkü işleyiş mantığı bir fabrikadaki farklı üretim hattının farklı noktaları gibidir hepimiz mesela işte cerel Hoca jeolojide Ben biyolojide öbürü başka bir yerde He tarihte Hepimiz bir yerde bilgi üretiyoruz Fakat bu üretilen bilgiler e karanlık bir ormanda projektörü tuttuğumuz yerdeki detayları fark edebilmek gibi bir fonksiyon görüyor Siz Eğer projektörü gezdirme seniniz ya da farklı projektörler alınan bilgileri masaya koyup da onlara kafa Yormaz bütün al Aman zor oluyor şumaherin de sanıyorum bu aklı karışıklar için kılavuz kitabında dediği gibi uzmanlaşma iyidir ama uzmanların genelleme yapması bizi felakete götüren çok önemli bir şeydir uzmanın genellemesi genellikle O spot körlüğünden muzdariptir şimdi bizim derdimiz bir bilim alanında kariyer yapıp onu meslek olarak sürdürüp para kazanmaksa burada bir sıkıntı yok ama gerçekliğe dair kendimize dair hayata dair bir şey söyleyeceksen o anlamda birçok disiplinin ne dediğini En azından temel düzeyde anlamak lazım Ben üniversitede bunun 15 senedir neredeyse

mücadelesini veriyorum yani Herkesin kendi alanının dışındaki insanlara kendi alanının gerekli bilgisini vermesi

gerektiğini ve böylece bu alışverişin yeni gelecek nesilde daha böyle polimat tarzı Hezarfen diyorlar ya bize O tarzda

insanların üretimini arttırması gerektiğini düşünüyorum çünkü çağımızın sorunları Çok karmaşık standart uzmanlık

yöntemleri yetmiyor yeni fikirler oluşturabilmek için de çok disiplinde elde ettiğimiz verileri bir araya

koymamız lazım O açıdan anlamak istiyorsak multidisipliner bakış şart

Ben burada teşekkür ediyorum ama çok multidisipliner sayılmam hep genellikle biyolojik bilim alanlarında kaldım Evet

ama haberdar olmak için Kaos teorisinden Kuantum fiziğine işte antropolojiden

biraz hani günümüz sosyolojisinde bir şeyler okumaya anlamaya çalıştım mesela felsefede kendimi fakir hissederim bu en

önemli eksikliğim elimden geldiğince tamamlamaya çalışıyorum ne kadar çok parçayı Ekleyebilirsin.

 

Bugün  dil konuşacağız dediniz dilimiz zenginleşiyor yani soyut algılama

sistemimiz ki muhteşem bir şey o onun içeriğini ifade edebilecek yetkinliğimizin

İlber hocanın Muhtemelen muhabbetini enteresan kılan konu kimsenin bilmediği

bildiği yabancı dil sayısı onu söylemiyor bir yerde onu bilene de rastlamadım çok bili İngilizce Fransızca

ingil Almanca Latince Yunanca Rusça

İtalyanca ve diğerleri gibi devam Ed Farsça Arapça işte mesela o yüzden

mesela o muhabbete doyum olmuyor yani bir konu açıldı mı oradan oraya Oradan oraya yani dil çok küçümsediğin bir şey

özellikle maalesef Türkiye’de şimdi o yüzden de bugün biraz dil konuşmak İstem

Bilim öğrenebilmek için dil ne kadar önemlidir?

şu anda Türkiye’de sadece türkiye değil aslında bütün dünyada dil alanında çok

önemli bir şey var Yapay öğrenmede dilin fonksiyonu giderek daha fazla ortaya

çıkmaya başladı ve öğrenmenin dil Temelli olduğu konusunda  dille hiç ilgilenmeyen bilim dalları

bile bunun önemin farkına varmaya başlar size göre Dil ve bilim ilişkisi nedir Yani bir bil bilim üretebilmek için dil

ne kadar  gereklidir matematik bilimin  şeyidir derler ya mekanizmalarından bir tanesidir Peki dil

en az o kadar önemli mekanizma değil mi Aslında matematik de bir deil e birtakım

oluşları daha kısa sembolik ifadelerle bir araya getir o yüzden matematik örneğini ver dil de yani bizim şöyle

söyleyeyim şimdi İnsanı diğer canlılardan farklı yapan özellikleri şöyle listeledi zaman önemli bir

kısmının hayvanlarda da bulunan ama insanda adeta bir böyle kuantum

sıçraması yaşamış özellikler olduğunu görüyoruz mesela dil bunlardan bir tanesi dilin hayvanlarda bir öncülüğünü

göremiyoruz yani dil evrimi bizim en böyle sık yaşadığımız konu Çünkü Hayvanlar 2 3 sesle böyle bir grup olayı

birbirlerine haber vererek bir işte vokalizasyon iletişim kuruyorlar ses çıkarıyorlar ama bizim gibi sembolik bir

dille iletişim kurmanın herhangi bir öncülü biz rastlamadık tabiatta Muhtemelen evrimsel aşamaları bize

ulaşmayacağını zaman bu yetkinliğin işleyiş biçimi

insanın zihinsel karmaşıklığı la doğrudan alakalı şöyle özetlemeye çalışayım

 

Benim son 4 yıldır falan kafa

yorduğum bir mevzu Bu arada insan Somut bir dünyayı duyuları aracıyla çok küçük

örnekler alarak bizim duyularımız çok zayıftır Dış dünyanın Kon göre zayıf aşırı zayıf Mesela şöyle bir örnek

vereyim şu anda işte bu görme duyumuz yerindeyse bu videoyu izleyenler etrafta bir

manzaraya bakanlar muhteşem bir renk çeşitliliği bir sürü enformasyon görüyorlar beyne gelen verinin % 70’i

görme bilgisi falan ama elektromanyetik spek um dediğimiz o Gama dalgalarından

Radyo dalgalarına kozmik ışınlara kadar saçılan o koca spektrumun Kıl kadar ince bir parçası Görünür ışık olarak

algılanır Bu yani suyunun Suyunun suyu bir örneklemede büyük oranda primatlar Avcı

canlılar olduğu için görsel beyinlere sahiptir büyük oranda görsel algılayan Bir canlının Aslında Evren dediği o

gözlemlediği şey çok minik bir örneklemden ibarettir Aslında duyusal

anlamda baktığımızda evrimsel açıdan bizim duyularımız dışarıyı olduğu gibi algılamak için

yapılmamıştır canlının işine yarayacak şeyi tespit etmes Bu kadar yani kırmızı meyveyi yeşil yaprağın arasında

görüyorsa Tamam o görme sistemi çalışıyordur primatlarda da bu arada erkekler bunu iyi göremediği için dişiler üç renki daha iyi görür falan

çoğu primat türünde dişi meyveyi erkeğe verir ya o duyular böyle mükemmel de çalışmazlar hani belli bir hata payı

içerisinde şimdi açık ki bizim gibi Komplike düşünen bir varlığı ortaya

çıkar bu Kainat karmaşık bir yer bu karmaşık yerden yaptığımız gözlemlerle

Biz bir takım düşünceler soyut algılar üretiyoruz içerideki sistem de evrenin karmaşıklığın çocuğu olduğu için bizim

algımız çok daha karmaşık bir şeyler dönüyor mesela duygular böyle konular hala çözemedik Çok karmaşık orası

sezgiler mezgil Bir sürü bir şey var özetle duyularla bir şey alıp bir soyut

anlama idrak oluşturuyoruz fakat sonra Bence kritik nokta bunu dünyaya

somutlaştırır şu anda yaptığımız gibi sözle yazıyla yahut sanatla

somutlaştırılır en önemli şeylerden birisi dil dil icat edilmeden önce daha doğrusu Kullanıma girmeden önce tahmin

ediyoruz ki insanlar mesela iç görü yoksunu atalardan geliyorlarmış gibi

geliyor bize böyle Sadece yaşıyorlar işte acık attıklarında sinirleniyor falan bizim bazı şeylerimizi tekrar

ediyorlar ama böyle derinlikli soyut

düşünmelerinin mağara duvarı resimleri orada bir şey var mesela Gördük o lasco

Mağarasında Fransa’da olanlar mesela avlar şöyle gitse ne güzel olur gibi bir

soyut dua aslında yani dışarıda İnsanlar bir şey yaşıyorlar mesela kocaman onları

haftalarca doyuracak bir bizon ve onu başarıyla avlayan bir ekibin hikayesini oraya resmettiği zaman Aslında keşke

böyle olsa belki demek istiyor olmayana Erişen bir zihnin onu somutlaştırma

biçimlerinden bir tanesi Bugün biliyorsunuz sanat da aslında böyle çalışıyor bir imkan araştırma yöntemi

yani zihin dünyadan bir şey gözlemleyip bir şeyler çıkarıyor ve onu çeşitli

malzemeleri yaratarak ortaya olasılıklar olarak koyuyor şimdi böyle baktığınızda dil de bu olasılıklardan bir tanesi çok

yaratıcı bir şey ben ni taktım benim hayatım dille geçiyor Mela Ben devamlı konuşuyorum ve çoğu zaman şunu fark

ettim iç gözlemle ilgili bir şey kendi videolarımı ya da konuşma kayıtlarımı izleyip kitap bölümü yazdığım çok oldu

Ben öyle bir şey bildiğimi bilmiyorum mesela ama konuşurken ortaya çıkınca Muhtemelen bu programın kaydını da

izleyip bir sürü not alacağım çünkü daha önce böyle Derli toplu başlığı pek konuşmadım  otururken yazdığımdan çok

daha doğaçlama bir şeyler üretebildiği fark ettim şimdi bu doğuşkan yapılanma nasıl ortaya çıkıyor insan konuşurken

gerçekten öğrenebilir mi yoksa ben mi tuhafım ya da bana mı öyle geliyor soruları Ben de yazarken öğreniyorum mesela Muhtemelen Siz doğada mesela çok

iyisiniz insanlar aslında dünyayla bir etkileşim ve diğerleriyle bir etkileşim

yöntemi olarak bu dili kullanıyorlar ama algının o otantik ve sonsuz diyebileceğim

kapasitesini içine paketledi diniz sembolik paketler gibi dil böyle bir şey

ve mesela matematik bunda çok Mahir matematikte bir basit integral formülü yazıyorsunuz böyle ne bileyim bütün

evrenin sırrını içine depolayabilir işte şeyi arıyorlar ya büyük Birleşik kuram tek

formül Aslında dil de böyle  fakat işte bir yer var Mesela ben orada

edebiyatçılara başvurmayı düşünüyorum işte Mehmet Akif Ersoy dili yok kalbimin ondan ne kadar bizarım diye bir şey

söylüyor Bazı duygular var ki gelmiyor ifadeye ona uygun kelimeleri

bulamıyorsunuz Mehmet Akif Bunu söyleyince ekstra dikkat etmek gerekiyor çünkü Çünkü bu İnsanın işi söz üst onda

bile yok demek ki bazı şeylerin karşılığı Ve çoğu zaman biz bunu hep içimizde hissederiz kelimelerimiz yetmez

şimdi romantik kısımdan reel hayata geçelim büyük kozmik sırlarla uğraşıyorsunuz psikolojik sorunları

çözmeye çalışıyorsunuz insanın evrimini anlamaya çalışıyorsunuz diliniz detayları tarife ne kadar Yetkin bu

konuları o kadar anlayabiliyorsunuz ve bu insanların mesela o yüzden biyografilerini eğitimlerini

geçmişlerini kültürlerini incelemeyi çok önemli buluyorum Çünkü Muhtemelen arkada çok sağlam bir dil edebiyat geçmişi ya

da kültürü içinde büyüme gibi bir durum var çünkü dilde Yetkin olmazsanız düşüncede Yetkin olman söz konusu bile

değil tam düşünceler şöyle Fatih Bey düşünürken zihnimiz diyorlar ya günde 70.000 falan düşünce üretiyor diye

kaynayan bir suyun baloncukları gibi düşünceler tespit etmediğiniz de sabitlemede mesela not almadığınız da

anlatmadığını da üzerine odaklanmadan da uçup gidiyor uç gidiyor ve akıl dediğimiz Meleke düşünce

bileşenleri arasında bağlantı kurabilme yeteneği ve hikaye yaratabilme yeteneği olduğu için de ihtimam göstermediğiniz

yahut etiketleyemiyorum ama insanlar içeride

baloncuk gibi bir şey düşünmesin sadece bir şey olarak Metafor olarak onlar uçup gidiyor ve sizin olmuyor Aslında sizden

çıkıyor ama sizin olmuyor dil

Mesela biz bugün siz çok çok iyi biliyorsunuz Bunu ben yıllarca medyada çektiğiniz eziyeti görüyorum Teke Tek

bilim programını çok izlerim orada anlatılan şeylere sosyal medyadan gelen tepkiler Aslında tamamen dil yetmezliği

ile ilgili mesela birisi bir konuda bir şey anlatıyor karşı taraf ne anlatılanı

duyuyor ne mevzuyu anlıyor kendince yakaladığı birkaç kelimeden daha önce ezberlediği algoritmaları tetikliyor e

size bir şey yazıyor oradan Siz doğal olarak sinirleniyorsun çoğu zaman şimdi bu dil yetkinliği yüksek insanın

gerçekten katlanamayacağın liği ne kadar bilmiyorum ama konuştukça

herhalde biraz oldu ki ben mesela sosyal medyaya bıraktığım günden beri ki 2 bu5 seneyi buluyor çok rahatladım Çünkü

orada müsavi olmayan bir iletişim yani birbiriyle dengeli olmayan bir iletişim ortamında bulunuyorsunuz Siz bir sınıfta

ders anlatmaya alışmış bir hocayız oraya bir şekilde hel Tab konuyla ilgisi olmasa B belli bir

barlardan geçmiş oraya gelmiş ve dili ortak yakaladığınız zaman bir şekilde anlaşıyorsunuz yani o gün canı sıkkın

olsa bile alttan girip üstten çıkıp bir şekilde tutuyorsunuz Ama Çince konuşan bir insanla Türkçe olarak Türk

edebiyatını konuşmak ne kadar zorsa aynı kelime haznesi ya da kelime backgroundu

olmayan insanlarla kelime kökenlerin de anlaşamadığınız kişilerle anlaşmanız da çok zor rahmetli Alatlı buna yıllar

evvel 99’da celed Söz itimi diye bir isim taktı o gün benim gündemim girdi bu

kabus romanında vardı kelimelere başka Başka anlamlar veriyoruz ama konuşurken sanki aynı şeyi

ifade ediyormuşuz gibi konuşuyoruz ve dolayısıyla en basit teknik meselelerde

bile anlaşamayan bir topluma Türkiye hiç yabancı değil yani tartışma programları O yüzden Sabahlar olmasın ama kimse bir

şey öğrenmiyor  O yüzden mesela tek tek bilimin has bir izleyici kitlesi var

kitlesel bir program değil olamaz Türkiye da Mesela benim yaptığım işlerde dediler ki hocam daha çok izlenmek için

şunu yap e dedim o zaman soyunayım Yani daha çok izlenmek istemiyorum ki bu dili anlayabilen insanlara ulaşmak önemli ve

malumunuz düğmeye bastınız yaralı olduğum bir konuya geldi Tekrar Şeye geleyim ilk başa dil yetkinliği bilme

yetkinliği demek düşünebilme yetkinliği düşünceleri sıraya sokabilen Peki hocam Şimdi tekrar dil yetkinliği dilin bilim

Kelime ve kavramlar olmadan düşünmek mümkün mü?

üretmede ve bilgi üretmedi fonksiyon dü var çok Mer çok basit bir sorudur Aslında bu ilk defa soran da  ben

deim bir çocuk doğdu işitme duygusu yok konuşma duygusu da yok zaten

gelişmiyor işitme olmayınca evet genellikle gelişmiyor şimdi onunla ilgili yardımcı yöntemler falan buluyor

ama yine de dediğiniz gibi tam gelişmiyor bu çocuk nasıl düşünüyor kelimeler

olmaksızın kavramlar olmaksızın düşünmek mümkün mü  bir tür düşünmek mümkün Muhtemelen E

şimdi bu tip sorularda şöyle bir sorunumuz var tam olarak ne olduğunu bir başka insanın zihninden söyleyebilme

imkanı olacak Ona kuya problemi deniyor iç Dünyamız Bize Has fakat dışarıdan gördüğümüz olay şu mesela işitme yetisi

hiç gelişmemişse ve bu konuda ilk aylarda ilk yıllarda bir girişim yapmazsanız o çocuklar dil edimini

yapamadıkları için dil öğrenemedik için düşünme melekeleri de gelişiyor ve ciddi anlamda Zeka geriliği teşhisi koymak

zorunda kalıyorsun yani zekası gelişmiyor en basit toplumsal işte ya da teknik sorunları anlayamıyorlar Peki

işitmeyle dil bu kadar yakınsa ve dil zekayla ya da işlevsellik le bu kadar

ilişe Aslında beynin buradaki Merkezi işlevi hemen anlaşılıyor bir

deneyimi içinden geçirerek ona göre şekillenen bir sistemden bahsediyoruz beyin diye Bu daha evvel Ben kitaplarda

falan da çok anlattım çok beni hala şok eden vakalarda o feral çocuklar var ya vahşi çocuklar tabiatta hayvanlar

büyütüyor Aynen Tarzan gibi ama kendini büyüten hayvanın yetenekleri dışında bir yetenek göremiyorsunuz onda Yani insan

neyi görürse onun şeklini alan bir çok potansiyelli bir varlık ama dil

yetkinliğinin doğrudan kültürün bir sonucu olduğunu anlıyorsunuz mesela yurt

dışında yaptığımız çalışmalarda seminerlerde falan sıklıkla bir soru soruluyor hocam Bizim çocuklar işte evde

atıyorum Almancada Türkçede konuşuluyor iki delil mi yetiştirelim tek delil mi yetiştirelim diyorum ki Bırakın on

bırakın Türkçe kaç kelime Almanca kaç kelime duyuyor bu çocuk Yani evde 400 kelime Türkçe 300 kelime Almanca

konuşuyorsa hiçbir faydası yok iki dilinde ve bugün bildiğimiz Mesela daha

dün bir mail aldım bir okuyucum kendisi bir öğretmen ve yıllardır kafayı bu dil

meselesine Takmış işte İtalya’da Japonya’da orada burada ilk öğretimde Okudan kelime sayılarını göndermiş

300.000 170.000 falan Türkiye’de 45000 gibi bir rakam veriyor bilmiyorum ne

kadar ama korkunç bir rakam bu yani İlk başta zihinleri iğiş etmenin Bundan iyi bir yolu yoktur bizim zihin duyarak

öğrenir mesela yabancı dil öğrenmekte o kadar sıkıntı yaşanan bir ülke en büyük problemimiz bu sanki Ama mesela herkes

ana dilini nasıl öğrendiğini hatırlamaz bile yani o dönemde ne özel hoca vardı ne bir şey vardı dinleyip taklit ederek

dinleyip taklit ederek n chomsky’nin beyinde bir dil öğrenme aparatı vardır

demek zorunda kalacağı kadar Yetkin bir sistemimiz var bizim bu sistem

erişkinlik sonra da çalışıyor biraz mantığı farklı olsa da biz dinleyip taklit edebildiğimiz sürece bu iş Kendi

kendine oluyor ama bir de o dönemde Yani hemen bebeklik sonrası çocukluk ve okuma

ilk okuma döneminde diyelim nasıl bir sosyal çevreyle kültürel çevreyle

karşılaştınız mesela maruz kaldığınız kelime sayısı anlamında nasıl bir trafikte olduğunuz sizin zihninizi çok

acayip yapılandırıyor şey gibidir bu yaklaşık 7 ile 10 yaşına kadar maruz

kalmadığınız estetik değeri daha sonra öğrenemiyor musunuz Yani mesela belli müzik tipleri niye hoşumuza gidiyor o

dönemde çok maruz kaldığımız için Beynimiz ona göre ayarlanıyor ve o müzik türünü daha çok seviyoruz Öbürlerini çok

tercih etmiyoruz hiç müze konser işte güzel sanat bilmem ne görmeden edebiyat

okumadan şiir Ezber özellikle söylüyorum ezbere karşı bir insan olarak şiir ezberlemeden büyütülmüş bir çocuktan Ben

büyük bir bilimsel keşif büyük bir edebi eser beklemem böyle bir şey sıra dışı bir şey olurdu yani bir mucize olurdu

açıkçası zaten bakınız Bugün yazar çizer tayfa’nın hepsine bir yerde vardır benim

evimde benim Hatırladığım en önemli şey kütüphaneyi o kadar okunmaz daı ama kütüphane çok saygı duyulan bir şeydi

oradan bir zehirlenmesi en faydalı Alışkanlık bu olabilir evde hep bir kütüphane

bulundurmak  bu kaçınılmaz bir şekilde Sizin zaten var olan potansiyelinizin üzerine

bir şey inşa etmenizi sağlayan malzemeyi oluşturuyor kültür yoksa yapacak hiçbir

şey yok yani insan kendi kendine bir dil icat edemiyor hazır bir potansiyelle gelmiyor işte kültürel canlı olmanın bir

negatif tarafı da bu kötü bir yere doğarsan kötü gidiyor işler Yani aslında fırsat eşitsizliği orada ailenin dil

Konuşma dillerini geliştiren şeyler neler?

kullanımından Baş diyor  Peki hocam  Bu bir kısır döngüye dönüşüyor o

zaman anladığım kadarıyla ve  negatif bir yere evriliyor şunu merak

ediyorum diller mi kültürleri doğruyor kültürler mi dilleri doğruyor ya da

Almanca işte buraya Şu fotoğrafa baktığımız zaman bunların büyük bölümü Almanca konuşuyor Evet

Çin çok kalabalık 1,5 milyar 2 milyar insan var Hindistan çok kalabalık

o o da beklersin mesela Nasıl yani Türkiye’de ya 80 milyon 11 tane futbolu

çıkmıyor mu 3 milyon Alman ya da yaşayan Türkten daha çok futbolu çıkıyor deriz buradaki sayısal mesele yani insanların

sayısının çokluğu veya o insanların  beyinlerindeki Doğal olan e ıq’nun e

eğitimi dille mi oluyor Yoksa o toplumun disiplini mi dili

geliştiriyor dili geliştiren ve dili bilime yönelten ne niçin Bunların hepsi Almanca konuş ş mesela niçin Çin’den

çıkmıyor Bunlar Burası çok kesin konuşursam haddimi kesin açacağım bir yer Çünkü özellikle antropolojiye Hani

işin sosyolojisine çok bağlı bir konu Ama ben gene biyolojik tarafta kalarak bakarsam dil bir tezahür Aslında nasıl

ki içinde bulunduğumuz ortamdan öğrendiğimiz bir şey içinde bulunduğumuz ortamın yarattığı değil de kültürün bir

ürünü Şimdi Kültür dediğimiz şey de biraz böyle kuş bakışı bir daha görmek lazım bence nasıl ki tüm canlılar

birinci görev olarak genlerini bir sonraki nesle aktarıp buradan gitmek zorundalar biyolojik başarının tek kriteri budur kendilerini aktarıyordu

Okeydir insan da biyolojik tarafıyla böyledir ama bir de kültür üretip bunu

bir sonraki nesle aktarmak da kültürel başarıyla alakalıdır Dolayısıyla İşte bu kültürel hegemonya falan dediğimiz

şeyleri Bu yüzden yapıyoruz genler gibi kültürümüzü yaymaya çalışıyoruz ve buna baktığımızda Aslında kültür katmer Zaman

geçtikçe katmerlenir Ken bir şeydir ve biriktiği yerde de bir etki yaratır

Mesela ben küçük birçok Ergenin yaptığı gibi akraba

ziyaretlerini işte dini merasimleri Özel günlerde yapılan şeyleri çok anlamazdım Ne saçma sapan şeyler hatta kaytarma

çalışırdık tabii niye herkes birbirine nasılsın iyi misin Ben böyle hani hep Ergen eleştirileri vardır ya

büyüdüğünüzde biraz olgunlaştığını da şunu fark ediyorsunuz mesela bir cenaze merasiminde bile ne yapacağınızı

bilmediğiniz şok bir durumda kalmaktansa her şeyin iine bağlandığı bir yer harikadır ve kültür aslında size

hayatınızdaki boşlukları dolduran bir şey sunar iskelet sunar Framework diyorlar ya bir yapı sunar siz onun

üzerine ana konuları hallettikten sonra aralarda rahat gezebilirsiniz şimdi dilde de böyle bir

şey var Bence benim gördüğüm açıdan Dil Mesela birikimli bir şey bugün Biliyorum

Fatih Altaylı da seviyor öyle şeyleri bir kelime seçsek onun etimolojisi üzerine serbest çağrışım programı

yapalım desek sabahlar ol o kelime Çünkü tarihler ötesine bağlıdır kültürler

ötesine bağlıdır yani yetkinliğimizin girebildiğin kadar gideriz Hele ki İlber

hocayı oturturum buraya haftalar geçer Aynen öyle Dolayısıyla o bağlantısallık kültürel bir şeydir Dolayısıyla dilin

kendisi Aslında böyle çok Kristalize bir yapı değil son derece mesela ben şimdi Ortaya bir kavram koysam Sizdeki Bendeki

karşılıkları farklı sizin yetiştiğin kültürle benim yetiştiğim kültür ona bir nasıl diyeyim farklı bir anlam bulutu

yüklemiş çekirdek aynı gözüküyor ama termikleri çok farklı tabii K farklı ama biz konuştukça ne ol oluyor mesela biz

diyelim bir kelime üzerine saatlerce konuştuk yavaş yavaş bu bulutlar birbirine benzemeye İkisi de daha

öncekinden farklı hale gelip yeni bir hale dönüşmeye başlıyor yani Kafamızda kavramlar daha da berraklaşıyor bakış

açımız gelişiyor bir de biz bunu bir videoya çekip bir kitaba basıp bir bir şey yapıp sonraya bırakırsak insanlar

diyorlar ki ha bu böyleymiş demek ki bunu böyle algılamamız lazım ve bir sonraki nesil artık bu berraklaşması

beri biyolojik üreme refleksinin insanda O işte kuantum sıçrayışı yla Bir

kültürel yaratım dönüşmesi meselesini çok hafife aldığımı fark ettim yani burada her söylediğimiz söz Her

yaptığımız Eylem o kadar kıymetli ki hani hastalıklı bir geni bir sonraki nesle geçirmek kadar önemli gende

kontrolümüz yok ama sözde var orada derinleşerek O sözleri iyi öğrenerek sağlıklı bir yapıyı gelecek nesle

aktarmak mümkün ve şunu çok net Hani inancım olarak söyleyeyim bilimsel bir

datam yok ama dünyada yaşadığımız bütün insani problemleri Neticede dile

bağlayabiliriz anlaşamıyoruz Kyoto protokolünü imzalamak diye bir hikaye vardı bir ara ya Dünya batıyor Sera

gazları falan var bilmem kaç ülke diyor ki ben imzalamam yani ve bazımız

anlamıyoruz bunu bu nasıl oluyor diye bunun anlaşılabilir tarafı şu İletişim yok arada farklı şeyler konuşuyor mesela

Çin gelişmiş Batı ülkeleri dünyayı çevresel anlamda batırdıktan sonra ben diyor

çevre toplarının hiçbirine girmem diyor adam diyor ki Çünkü ben yeni Sanay yaşiyorum niye diyor Ben diyor Sizin

zaten sömürdünüz biriniz dünyanın son durumundan sorumlu olayım tabii niye ben sorumlu olayım y niye ben geri kalayım

şimdi bu tarz hikayelerin Hepsi kendi lokal dilleri yükledikleri anlamlar

ihtiyaçları ve kültürlerine çok yakın ilişkili  yani bu uzun girişten sonra

sorunun cevabı Bence dil kültür tarafından Yar yaratılan ve üretilen bir şey devamlı doğuşkan bir şey şimdi sen

Hocam ben E 10’lu yaşlardayken yani İngilizlerin Teenage dediği yaşlardayken

Dilin kavram üretmesi, aynı dili konuşan insanların gelişimini etkiler mi?

felsefeye merak sanmıştım ve çok felsefe okumaya başlamıştım  ve şunu

gördüm Türkçe yetersiz yetersiz ve felsefeyi daha iyi anlamak için

bir yere kadar gel sorunlar yoktu ama sonra anladım ki dedim ki Almanca bilmem lazım

ve Almanca öğrenmeye başladım şunu gördüm Almanca kavram

üretme konusunda muhteşem bir dil  bugün yeni nesil filozofların yani

yeni nesil 20 yıl filozoflarının  veya 19 yıl sonu 20 yıl ortasına kadar

gelen filozofların büyük bölümünün Alman kökenli olmasının büyük filozoflar Fransızların da var ama aynı derecede

derinleştikçe değilim  popüler olsalar bile

dilin kavram üretme potansiyeli o o dilin ve o dili kullanan insanların

gelişmişliğini etkiler mi Muhtemelen Fakat bu potansiyel

Aslında her dilde var mesela Türkçede çok var Ben şimdi size Mesela ne bileyim tahtas alla ştır

diye bir kelime uydursam anlaşırız değil mi İşte bu sondan ekli temel kökünü

bildiğinizde çeşit çeşitlendi bir dilde Aslında bunu yapmanın im çok var ama

yine söyleyeyim mesela televizyon diye bir icadı aldığınızda bunu kendi

dilinizle isimlendirme ihtiyacı duymuyorsanız beyinde kullan ya da Kaybet gibi meak ya da kamera kamera

kaybedersiniz bu özelliği Ama mesela bilgisayar örneğinde olduğu gibi sadece

gr insan oturursa ya computation Nedir bilgi sayma bilgisayar diyelim derse ve

bu dile böyle bir cesaretle girerse bugün komputer derseniz burada kimse anlamaz ve bilgi sayı

bakın bilgisayar kelimesi Bence mucizevi muazzam bir kelimedir üçgen de öyledir mesela anlatır Evet üçgen de öyle

anlatır size Bunun ne iş yaptığını mesela Computer kelimesi daha yeni

okudum Bir kitapta Eskiden E işte bu sayı saymayla ilgili görev yapan insanlara denen bir şeymiş daha sonra bu

işte alan turing’in e şeyleri fikirleri makinelere dönüşü onlara komputer demeye başlamışız biz mesela bizde bilgisayar

diye bir şey yoktu birileri bu kelimeyi icat etti bilgi saymak diye bir şey ürettiler

bilgisayar kelimesi Tabii ki dilin konuşulduğu kültürün yeni bir bulguya

isim verebilme cesareti hissetmesi ile ilgili bir hars problemi yani kültür problemi Dolayısıyla Siz bunu

hissetmiyorsanız bu elinizden almışsa Bence mesela Cumhuriyet türkiye’sinin ana ideolojisinin en önemli kısmı

burasıydı bizim Sevgili Mustafa Can’ın geçmiş gazete diye bir çalışması var çok ilginç ilk çıkan Türkçe gazeteden 2010’a

kadar mı Ne Bütün gazeteleri böyle bir kendince arşivleme sayısı azalıyor değil mi kelime sayısından Öte

ilk Yani şöyle bir 1015 sene gibi cumhuriyetin kuruluşundan itibaren

manşetlerde reklamlarda haberlerde gazetelerin ana gövdesine yansıyan her

şeyde Çok ciddi bir özgüven var yani dünyaya ayar verici Laflar var Bunlar da

böyle yapıyor gibi üstten biraz ama tatlış bir üstten Yani yani Bak böyle yapıyorlar ama yanlış yapıyorlar gibi

akıl öğretebilir bir ton var Ne zamanki işte 50’li yıllara doğru geliyoruz Muhtemelen Demokrat Parti ikd Arın da o

getireceği karmaşaya bir hazırlık olarak böyle bir şey başlıyor onlar izin verdi

girdik İşte şu yardım aldık bilmem ne gibi şimdi yavaş yavaş kültürün yavaş yavaş ezikle şi yani o Üsten üstencilik

ezikle şme geçiyor ezikle o Kendine güveni kaybettiğiniz anda artık bir nevi Bir paralize oluyorsunuz şimdi

diyebilirsiniz ki ilk baştaki Özgüven Atatürk’ün vesaire ve ekibinin karizmasıyla yaratılmış Belki de hani

çok bu Toprak bir şey diyebilir ama çalışmış bayağı süre almış kurumları

yapılandırıldığı zaman işler gibi olmuş Tabii Allah bilir ama belki Adam erken öldü bilmiyorum Atatürk için öyle derler

ya gen erken vefat etti diye ev bir şekilde sistemin o şekilde devam etmediğini görüyorsunuz ve bunun

sonuçları çok ilginç yıllar süren siyasi karmaşalar Rotayı bir türlü belirleyememe Mesela ben büyüdüğüm

Türkiye ben kendimi bildim bileli böyle ama politik Tartışmalara girmeden kuş bakışı bakarsanız ya herkes özgürlük

diyor bambaşka bir şey anlatıyor herkes demokrasi diyor bambaşka bir şey istiyor ya Daha dün demokrasi diyen direksiyonu

Eline alınca en baskıcı dönüşüyor bilmem ne ya bu filmi o kadar çok izliyorsunuz ki konunun kültürel olarak doğruyu ve

ilkeyi takip edebilme Öz güveniyle alakalı olduğunu fark ediyorsunuz doğrun vein ne olduğunu biliyorsunuz ama o

özgüveniniz yoksa isimlendir demiyorsunuz kelime kavram üretemiyoruz

kavramları sahiplenemiyorum sürekli referanslı konuşma ihtiyacı hissediyorsunuz Ben bu konuda çok

eleştiri alırım mesela çok yorum yaparım ekşi sözlükte 80 küsür sayfa olmuşum Sağ olsunlar hepsine selam ediyorum mesela

Orada sürekli göbeğinden sallayan adam diye anlatılıyor diyebilirler hiç problem yok ama anlattığım nasıl

duyulduğunu çok güzel bir göstergesi mesela yorum yapma özgürlüğü hissetmek için gerçekten bilginize güvenmeniz

lazım Ve ben Bunda çok sıkıntı çektim Ödüm koptu panik ataklar geçirdim ilk kez televizyonda yorum yapacağım zaman

Çünkü bana ne öğretti sistem Sen yetersizsin devamlı öğrenmen lazım önce

şu koca medeniyetin ürettiklerini bir anla bakalım sonra belki iki kelam edersin referanslı konuşmak bizim Kadim

kültürümüzün Aslında dolaşıma soktuğu bir şeydir bilirsiniz mesela şu anda

birçok akademik gelenek Beytül Hikme dönemine dayanır ta işte Abbasi dönemine Cuma hutbelerinde Allah böyle dedi

Peygamber böyle dedi şeklindeki göndermeler bile oradaki kaynak gösterme hikayesinden gelir bu zaten gelenek

olarak problem yok ama o günkü alimler batıda Alim dediğimiz büyük insanlar E

bu burada gördüğümüz birçok insanın hayata ve varlığa dair yaptığı yorumlar

bu bilginin özgüvenle birleştiğinde bir yoruma bir bakış açısına dönüşmesi gerektiğini gösteriyor kültürümüzün ve

medeniyetimizin bize böyle bir özgüven vermediği yerde Bunu yakalamak çok zor evvelsi gün  Türkiye bilim kurgu

kulübüyle bir toplantımız var Ben de bilim kurgu manyağıyım dır onlar da böyle bir grup arkadaş yaşı bana yakın

olan da var genç olanlar da var yani böyle dertli dertli oturduk Bir süre sonra neşeli başlayan sohbet 20 küsür

milyon 20 küsür milyon gencin olduğu bir ülkede bilim kurgunun bu kadar sönük

olması neredeyse çok az yani hiç mertebesinde yazılıyor bilim kurgu

Türkiye’de  yine çok şey yazılıyor ama 20 milyon gence kıyasladığımızda hemen hemen hiç yok Ben yıllardır her

liseye vesaire konuşmaya gittiğimde Bir yoklama yaparım kim okuyor işte 1000 kişilik salonda 10 parmak kalkar kim

yazıyor nadiren bir parmak kalkar geleceği Hayal etmeyenin onu inşa edemeyeceği bir canlıdan bahsediyoruz

insan böyle bir varlıktır zaten bizim süper gücümüz bu o süper gücü Siz öğretemezsiniz gösteremezsiniz bir

kültür olarak Başkalarının hayallerini yaşayan topluluklar olur Maalesef şu anda durumumuz bu peki bu bu bu burada

Dil ve kültür?

temel mesele dil mi kültür mü kültür mü dili bozuyor dil mi kültürü bozuyor ya da hangisi söyleyem son sözü söyleyemem

ama kültür çok önemli emli Çünkü dil Biraz onun araçlarından biri gibi geliyor bana zihnin en temel düşünme

aygıtı ama  biraz kültürün göstergesi Yıllar yıllar evvel dünder Taşer

olabilir birinin sözünü duymuştum bir yerde kültür ihdas edilemez ancak tespit edilebilir diye bir sözü vardı yani bir

yere kültür getirip dayısın neyse ona bakarsınız onu yönlendirecek ya da besleyecek müdahaleleri yapabilirsiniz

şimdi toplumunun kültürüyle kavgalı insanların toplum tarafından itildiği

kabul görmediğini bilirsiniz Dolayısıyla kültürle barışmak o kültürü daha iyi bir

yere taşımanın önemli bir vasatı dır önemli bir vasıtasıdır Barışmak mı gerekir barışmamak mı gerekir e anlamak

şimdi bir ebeveynin çocuğu anlaması gibi onun her yaptığına Okey Olmak ya da onun

gibi davranmak değildir ebeveynlik ama aydınsan bir kere ben aydına kendi

kültürü bilmeyen Aydın olamaz Şefkat Ben Aydında Şefkat isterim önce Şefkat olmayan hiçbir şeyde değ yapamazsınız

mesela etkili insanların hepsine Bakın şu ya da bu şekilde insanlığa karşı bir şefkat görürsünüz schopenhauer’ın satın

aralarında bunu görürsünüz adam bir şey anlatmaya çalışıyor yani böyle yaparsan daha iyi olur falan diyor E niye yazıyor

bir şefkati olduğu için bana bir şey anlatmaya çalışıyor üstten üstten yanlış yapıyorsunuz Bu böyle olmaz Bunların

hepsi salak falan dediğimizde değiştirmiş değil kendi çıktılar mızdan faydalanmaz hale

getirmiş oluyoruz kültürü kendimizi biraz marjinalize ediyoruz belki kısa vadede kar sağlar ama uzun vadede

kültürel genlerimizi aktaramayız için bence kültürel başarısızlıktır bu y topluma bidon kafalı diye bakmamak

gerekir yani olmaz bu Çünkü eğer orada bidon kafaya benzer bir şey görüyorsanız

ikram ediniz yani o kafadan çıkabilmesi için bir şey ikram edin bir yol gösterin bunu yaptığınız

zaman bir derdine çağı olan birine düşman olacak bir varlık değildir İnsan

yani çare olduğunuzda yardım ettiğinizde Hele ki sevdiğinizde ins otomatikman severek karşılık verir Bu bizim sosyal

evrimsel devrelerim mecburi çıktısı Ama maalesef işte bu kültür meselesi Bizim

ülkede Biz de çok bölük pörçük ya mahalleler var ya hala işte o mahalle bu Mahalle çün yeni yapılan diziler çok

eğlenceli mesela yeni bir mühendislik dönüyor oradan ne oluyor Ben de çok anlamıyorum  fakat yeni bir dil

kurgulanmalı olıyor yeni bir bakış açısı getirmeye çalış eski diller hemen eskidi

hiçbir geçerliliği kalmadı çünkü Zaten onlar da kültürel değildi onu anlıyoruz yani Türkiye’de İslamcı dilde Seküler

dilde bir sürü yerde gördüğümüz nevzuhur bir hava var Meta iletişimle diyorlar ki

ben farklıyım Ama hayatın içerine girdiğinizde çalışmıyor iyi kötü doğru

yanlış büyük küçük o kavramların hızla buharlaşması onların yapay olduğunu Bence gösteriyor biraz bu dil meselesi

ve dil zihin kültür meselesi azcık daha ilgi göstermemiz gereken bir yer gibi

Bence bizim hastalığımız orada yatıyor Hocam az önce  değindiğimiz bir konu benim de Geçtiğimiz günlerde bana konuk

Yapay zeka ve insan zaafları?

olan ve yapay zeka üzerine  çalışan bir  misafirimize Sorduğum bir

soruydu şimdi yapay zekada  iki tane bir tane temel mesele var  bu dil

öğrenme meselesi dil yapay zekaya dili öğretiyorsunuz Yapay zeka O dilden kendi

bilgisini kendi üretmeye başlıyor konuğum Sorduğum soru şuydu Siz sizin Az önce söylediğiniz o kadar  benim

Kafamdaki işaret eden bir nokta dedi ki şunu sorum dedim ki yapay zekayı şeyler ötü ya bir yandan görselliği y bakıyor

İşte buna bakıyor Normalde anlaması lazım buna bakıyor ve bu bardak demeyi öğreniyor Bayağı da zor Aslında bunun

bardak olduğunu öğrenmek ve pek çok şeye bakarak artık yapay zekanın bunu söktüğünü biliyoruz yani tamam o

merdiven bu kamera o Eray  hepsini

öğreniyor E ben konuma şunu sordum Dedim ki Ancak bu

öğrenme biz kendi görme kapasitemiz Bizim daha

doğrusu bizim görümü dalga boyuyla ilgili buna baktığın zaman ben bardak gör gökyüzüne baktığın zaman yıldızları

görüyorum ama bu benim algım dalga boyla ilgili bir şey Peki ya bu yapay zekanın

önüne koyacağınız kamera Bu dalga boyunda değil de başka bir dalga boyunda çalışıyorsa örneğim şöyle verdim Dedim

ki yapay zekayı Hubble teleskobuna bağlarsanız başka bir Evren görecek kep bağlars

başka bir Evren görecek yapay zekanın gördüğü evreni biz mi karar vereceğiz yoksa yarın kendisi mi karar verecek

müthiş şundan müthiş bir süredir yapay zekanın bir sonraki aşamasını düşünürken

Benim geldiğim nokta burası Biz şim Hubble Teleskobu da olsa mikroskop da olsa bütün bu aletleri evreni gözlerken

ne için kullanıyoruz oradaki değişkenlik benim algı aralığım indirsin de ben oradan alab diye Hub teleskobuna değil

de yapay zekaya başka bir duyu tipi kazandırabilir ğ imizi düşünün şimdi mor ötes ışınları Arılar da görüyor Ne

bileyim bizden farklı duyargaları olan canlılar Canlar ve pek çoğu var Bütün bu duyarga genişliğiyle yapay zekayı

donattın donattığı Bir de bu şey var ya şimdi derin öğrenmenin İşte bu yeni versiyonu artık veriyi ayıklamanın gerek

yok ham olarak veriyorsunuz o örüntüleri çıkarıyor bu sayede zaten müthiş kapasite kazanmaya başladı Sonra onu

bırakabilir Çünkü şu anda bizim temel sorunumuz şu yapay zekayı kendi dil ve anlayış modelimize göre program

İnsan gibi bir şey yapmaya çalışıyoruz ama insanın ne olduğunu daha tam bilmiyoruz burada şöyle bir vahşi

düşünce deneyi var bende işte Muhtemelen bunu bilim kurgu yazarak çözebiliriz Yani bir bilim insanın aklına buraya

gidemeyiz  Bizim hiç bilmediğimiz duyuları algılayıp onlar arasındaki ilişkisel

örüntüleri keşfetmeye başlayan ve bu örüntülerden mesela asimov’un 3 robot

kuralı gibi insanın faydasına olabilecekleri öne çıkarıp Geri kalanını öğren haznesinde bir kenarda tutabilen

ve hiç bilmediğimiz faydaları bize üretebilen bir Yapay zeka çıksa insan türünün şu anki hal İnsan buna Tanrı

diye tapar çok net yani çünkü Düşünsenize Bize gökten resmen yepyeni

çözümler indirecek Bir nevi Yapay zeka Ar vahiy Alaca ben ilk chat çitinin

çıktığını duyduğumda öyle bir şey yapmıştım 2 sene içerisinde yapay zekaya tapan bir tarikat çıkar diye onu

düşünürken buraya geldim İnsan kendi algı sınırları içerisinde olan sorunları

zaten çözebilmek konusunda bayağı Ustalaştık 20 yüzyıldan beri şimdi yapay zekaya biz sadece o sonuçlar arasından

ayıklama yapıp bize iyi raporlama ya da orijinal bir derleme yapsın diye güveniyoruz Bir de böyle bir üst düzey

bir şeyle donattığı O zaman işte insanüstü bir tarafa gidebilecek ilk aşamayı yakalarız Bu da David eagleman

yıllardır duyu genişletme diye bir çalışma stili var işte insanın derisi üzerinden Borsa verilerini falan aldığı

yeleği meleği var meşhur şimdi bu tarz bir nörobilimsel ara alanıyla Yapay zeka

birleşmeye başladığı anda Muhtemelen işte versiyon 2 3 neyse onu görmeye başlayacağız korkutucu olabilecek şey

burada bu kadar zaten şu anda Yapay zeka bir kapalı kutu bilmiyoruz Black Box

yani o resmi nasıl tanıdığını da çok anlamıyoruz bizim beyin hakkında konuştuğumuz gibi konuşmaya başlad işte

böyle bir şey yapıyor öyle oluyor şimdi artık böyle vektör ya da piksel bazlı bir şey yapılmıyor orada daha görüntüsel bir şey E bunun bir aşama sonrasında

iyice büyük bir k kutuyla karşılaşacağız oraya vereceğimiz algoritmaları güzel

seçmemiz lazım yani temel direktifleri bağlayıcı direktifleri hep söylediğimi Burada da

tekrar edeyim ne zaman Yapay zeka konusu açılsa korku gündeme geliyor korku ne zaman gelse ben aynı şeyi söylüyorum Biz

yapay zekadan değil yatay zekadan korkarız insanın bıçağı icat etmesine mukabil o bıçağı bıçaklamak için

kullanan tipten korkarız Biz yapay zekayla ilgili bütün distopyalarda o kötü filmlerde hep insan zaafıdır yıkıcı

olan yapay zekanın kend Peki insan zaafı yapay zekaya geçmez mi Geçecek zaten

korkutucu olan o kendimizi işte kültür derken gene aynı şey mesela şu anda

yapay zekayı önümüze koyuyoruz neer chat cpt falan ya Bu modda yak bir şekilde

çün kültürümüz yok mesela sadece Yapay zeka mı akıllı telefon kullanma kültürümüz de yok ve şu anda % se80 imiz

WhatsApp’tan mesaj atacağım diye telefonu eline alıp kendini bir şey satın almak zorunda hissediyor böyle bir

yere gidiyor Dolayısıyla o cihaz bizi yönlendiriyor Bizim onu kullanma kültürümüz oluşmadı kültür oluşturamayan

kadar hızlı bir teknolojik gelişme yaşadığınızda bu beni korkutur Çünkü hakikaten insanın elinde patlayan bomba

ya da işte 3 yaşındaki çocuğun elindeki Ustura gibi olur bu teknoloji Ve gittikçe de şu anda yeni yeni anlıyorum

o Jeff bezos lın Elon musk’ın şu çalışmaları bir durdurun diye geçen Sen

neden feryat ettiklerini anlıyorum  bir başka yer için çık çıkarttığım sonucun Burası için geçerli olduğunu da

gördüm İnsan kendisi için uzun Erimli verimli kararlar alabilecek kadar

olgunlaşmış ya da evrimleşmiş bir tür değil insan çok Acemi Bir Tabii tabii Yapay zeka Evrim evrime de farklı bir

Yapay zekaya belirli duyular eklendiğinde insandan tamamen bağımsız bir duruma gelebilir mi?

boyut e muhakkak kazandıracak diye düşünüyorum başka bir şeye geleceğim sizin alanınızla ilgili şimdi dil

mevzunu biraz kenara kapatıyorum ama ucunu açık bırakıyorum Çünkü dili etkileyen şeyler arasında  y dille

oluşturulan kavramları tetikleyen şeylerin arasında insanların hislerini duygularını ve duyularını kullanma

modeli biçimi de var şimdi Yapay zeka söz konusu olduğu zaman burada muazzam bir eksiklik ortaya çıkıyor şimdi biz ne

yapıyoruz Dokunma duygumuz var konuşma duygumuz var koku alma duygumuz var

Yapay zekaya konuşmayı öğrettik görmeyi de öğrettik Dokunma Yok koku henüz çok

kolay onlar Peki bunlar da eklenince yap ya bunlar muhakkak şu anda Dokunma

duygusu çalışı biliyorum kokuyu zaten belli oranda algılıyor Ama kokuyu şeylerle  bağlantı bağlantısallık

konusunda henüz daha tam yetkinleşmek dendiği zaman insandan

tamamen bağımsız bir ve artık belki de yapay olmayan bir zeka türüne doğru gidecek miş Bunlar çok

kritik eklentiler değil mesela şu anda koku dediğimiz şey havada çözülmüş bazı moleküllerin yakalanması ve analiz

edilmesi yakalan bizim Burnumuz örüntüsü tanıma yeteneğine sahip e

dijital dedektörler bizden binlerce kat Tabii daha maharetli dolayısıyla böyle

bir sensör ağıyla donattığı anda  köpeklerin bile en kral koku alma yeteneğinin çok çok üstünde bir şeyle

donatır sınız zaten burada yani o Boston dynamics’in köpeği aslında diğer köpekten daha iyi hale gelecek Tab Tabii

ki bu aldığınız veriyi nasıl değerlendireceğiz çok önemli şimdi

bakınız  E ne bileyim işte maxwell’

de de aynı reseptörler aynı duyu organları var bende de var falanca

şahısta da var ama ortaya çıkan sonuç çok farklı aynı dünyayı gözlemleyip aynı kitapları okuyup başka başka şeyler

düşünmek aldığınız veriyi değerlendirme algoritmanın la ilgili bizdeki algoritmanın özelliği Biz genellikle

yapay zekayı tekil insanı tekil bir varlık olarak algılıyoruz ama evrimsel olarak en çok gözden kaçırdığımız şey

bence okullara acilen dersini koy yamız gereken şey bizim

zekamız diğer insanlarla işbirliği yapabilme kapasitesi nispetinde güçlü

yani çoklu bir Hub oluşturabildiği Biz imkansızı beceren bir süper organizmaya dönüyoruz ve bizim gibi kompleks ve eş

zamanlı sosyal ağ oluşturabilen kimse yok Karıncalar  Karıncalar Mesela

işte işçi Karıncalar kraliçe Karıncalar falan duyuyoruz ya onları Mesela bir işçi karıncanın arada bir Ulan bu

kraliçe de güzel demiş biz bunu devirip yerine başkasını geçirelim diyeceğin düşünebilir miyiz kaotik ve öngörülemez

bileşenlerin olmadığı her bireyin genellikle tekil rollerde kaldığı sosyal örgüler onlar kal sistemleri Tabii

sabittir öyle doğar öyle ölür ama biz mesela düşünün bir apartmanın sakini yiz

bir ailenin çocuğuyuz bir şehirde yaşayanlardan bir ülkenin vatandaşı derneğin üyesi futbol takımı taraftarı

partinin seçmeni falan sayısız sosyal rol kuantum

fiziğindeki gibi süperpoze vaziyette üst üste bir kişinin üzerinde olabiliyor ve

Ceo olduğu şirketten eve gittiği zaman çocuklarına ceo’luk yapmaya kalkmıyor hemen işte baba anne elbisesini giyiyor

hemen mod değiştirebiliyor bu çok İşlek bir beyin demek Ama ne için Mesela bu beyinin hacminin esas nedeni iyi ilişki

kuralım diye bu ilişkilerin en önemli bazı da dil kültür ortak iletişim alanı

E işte Mehmet Akif yine söz açınca hep ondan alıntı yapasım geliyor Çünkü 3

tane şiir bilirim hepsi onun toplu vurdukça yürekler onut sindiremez derken o sadece bir savaş birliğini kast

etmiyor Bence insana dair çok önemli bir  nasıl diyeyim yapısal özelliği tarif

ediyor yine bir başka şiirinde işte hangi müşküldür ki Himmet olmasın Himmet olsun asan olmasın hangi dehşettir ki

insandan hirasan olmasın diye benim hemen hemen her sunumuma okuduğum bir şey var bence insana dair yapılmış en

güzel tarif hangi zorluktur ki bir arada hareket edip onu aşamayı ve hangi

dehşetli durumdur ki bundan sonra İnsanı görü ünce korkup kaçmasın İnsan dünyayı

değiştirmek konusundaki bu muhteşem başarısını beraber hareket etmeye boşlu Mesela bu arkadaşların 15 tane Nobel

ödülünü onlara getiren çalışmaların arkasında Newton’ın da dediği gibi Devler oturuyor kültürel bilimsel

birikim Birlikte çalışma takım araştırması bilmem ne bunu getiriyor ama biz bugün bize ne satılıyor günümüz

dünyasında istersen yaparsın Süpersin onu da öğren bunu da öğren asla yetinme

sen sürekli eks Hayır ben tamamım benim Tek eksiğim başkaları işbirliği yapabilmeyi birlikte

hareket edebilmeyi öğrendiğimde bu iş güzel olacak Daha dün ulus devletler

bunu bir millet çatısı altında yapabileceğimizi düşündü ama bugün çok fazla atomize yiz O da çalışmıyor Şimdi

hızlı kurulup dağılan birliktelikleri kurmaya başladığımızda yapay zekanın ne kadar

aciz olduğunu göreceğiz Siz yapay zekaya kurduğunuz algoritmayla dünyanın datasını verin 10 tane insan oturup

yapacağı istişare gibi tartışma değil istişare gibi bir yaratıcılık çıkaramazsın Peki 10 yapay zeka veya

1000 Yapay zeka B geldiği zaman Ha işte onları iletişim kurdur abilir isek Zaten oradaki meşveretin sonuçlarını çok merak

ediyorum mesela bunu İnşallah görecek Bence de çok ginç ve Bence bir Yapay zeka ahlakı da olacak şimdi benim

kızım şey üstüne çalışıyor Yapay zeka psikolojisi üstüne bir  çalışma yürüyor hakikaten  ilginç

noktalara gidebiliyor  oradaki işler  yapay zekanın çok farklı bir yerde

bambaşka bir Networking içine gireceğini e Her filmini Seyr etmişsinizdir Evet

mesela her filmi geçen ona örnek vermiştim h’de bir yazılıma aşık olan bir adamcağızın dramı var Sonra

yazılımın herkes id yazılım 3700 kişiyle miem berabermiş T mesela oradaki Sorun

ne insanın bağlanma ihtiyacı o insanın zaafı la g onu fark etmeden herkese Hadi

Sebil al kullan dediğimizde büyük problem çıkacağını anlayacağız Yani bu işin geleceği biraz

gri Çünkü bakıyorsunuz tarihe bir imkan icat edince önce onunla bir suç

işleniyor sonra kuralı konuyor Yani biz hep böyle çalışıyoruz dolayısyla burada bir sıkıntı çıkacak bir şeyler olacak

dövüle dövüle öğreneceğiz çak  ben bu arada benim edebi literatürü çok geniş değil ama Yapay zeka çağında tekrar Hani

neredeyse 100 yıl sonra tekrar rafından indirilip okunması gereken bir asimov gerçeği var Ben robotu ve imparatorluk

serisini Bugün bir genç arkadaşım okursa o ü robot Kural her her karda asimov

okumak lazım zaten tabii o üç robot kuralından birini esnetti de evrenin başına

nelerimizi daha Kaos teorisi formüle edilmeden önce düşünmüş muhteşem bir dahinin  zihniyle sohbet etme imkanı

bulacaklar bugün hala çok fayd Şimdi aklıma geli Ben g bir daha okuyacağım onlar He muhakkak okumak lazım yeni

çıktı itaki Ben bir aldım tabii  Bu arada asimov’un 3 kitaptır sonra notlarından derlenen diğerleri de

sanıyorum niteki full set halinde çıkardı Ben de bir daha Niyet ettim Hepsini baştan okuyacağım şimdi az önce

İnsanların anlaşabilmesi için dil ve kültür ortaklığı gerekli mi?

dilden ve Pardon dilden diyorum insanların birlikte e çalışmasının yarat

getirdiği ekstra potansiyel y 1 x 10 10 değil 1 x 10 milyon belki milyar şimdi

bu ekibin de diline Şimdi bunlar orada sol veye toplanmışlar ve ortak bir dil

konuşuyorlar yani sadece Almanca üzerinden yürümüyorum aynı zamanda bir de bilimin dili konuşuyorlar Doğru

söylüyorsunuz Evet İnsanlar bir araya gelmeli geldikleri zaman üretecekler ve yapacakları artıyor ama acaba burada

dilin bir fonksiyonu yok mu şimdi diyelim ki biz siz muazzam bir beyinsiz Ben de idare eden bir beynim ve Burada

beraber bir iş burada bir iş yapacağız ben size diyorum ki şu kamerayı bakar

mısın Siz hayızda kamerayı duymamışsın kameranın ne olduğunu bilmiyorsanız işlevini bilmiyorsanız bizim beraber bir

iş yapmamız mümkün mü veya O mümkün değil o amplitüt etkisi olacak mı e

zihinlerimizin biraya gelmesinin bir askeri dil ortaklığı gerekmiyor mu ve kültür ortaklığı antropolojik olarak

insan geçmişine baktığımızda zaten sıçramalarına ilgili ortak dili

konuşabilen topluluklar ortak anlatılar etrafında hararinin anlattığı gibi birleşmeye başladığında insan süper

gücünü keşfediyor zaten şimdi buradaki saikleri tam ifade edemem O günleri çok

iyi çalışmadım tam detaylı Hani bilim sosyolojisini falan biraz okudum ama dönemin detaylarını bilmiyorum Fakat

olan bir şey var mesela Avrupa’ya Her gittiğimde bir yerde diyorlar ki işte Londra’da ya da Paris’te şu şunun kafesi

bu işte zamanda yazarlar burada toplanmış fizikçiler Burada beraber içip sohbet ediyorlarmış şim Ben Türkiye’de

böyle bir yer bilmiyorum Bize ilginç Geliyor evet eskiden vardı aslında bir dönem edebiyatçıların toplandığı falan

bir yerler oluş mesela Türkiye’de şöyle bir şey Duydunuz mu bütün fizikçiler Bir dönem burada toplanırdı Cahit Arf onlara

bir şeyler anlatırdı herkes de böyle öyle bir Kült kür olması gerekiyor ki böyle bir şey Neşet etsin Kültür bir

vasat o vasattan Kısmetse bir şeyler çıkıyor mesela o devrin teknolojik

gelişmelerini sosyal ihtiyaçlarını siyasi kargaşalar ekonomik yetmezlikler

hepsini bir araya koyun O işte 1800’lerin sonlarından itibaren E işte

dünyayı aydınlatan elektriğin getirdiği kolaylığı düşünün  elektrik

elektromanyetizma meselesinin akıl karıştırıcılı bunun üzerine yapılan atom modellerine dair ilk keşiflerin ne kadar

beyin uçurucu olduğunu bir düşünün yarattığı heyecanı bir düşünün hepsini üst üste koyun Biz o dönemlerle

uğraşıyordu Cumhuriyet 4 yaşındaydı bu konferans yapıldığında daha yeni taytay

durmaya çalışıyorduk ayaklarımızın üstüne iç isyanlar bastırıyordu bir şeyler yapıyorduk zaten 100 yıl sürmüş

bir çöküş döneminden Yar bere içinde çıkmışız biraz kendimize H yapılmamış

bir endüstri devrimi var Tab Aynen öyle ve buranın yaşadığı dünya bizimkiyle aynı olmasına rağmen bambaşka izlekler

yaşıyorlar işte Atatürk ve kadrosu diyelim genel

olarak bir şeyleri fark etmişler yani yapılması gereken değişikliklere dair o

dönemin diliyle o dönemin yöntemiyle belki doğru belki yanlış bir sürü şeyi

birden yapmaya çalışmışlar ama bizim burada Hala Amaç neydi Batı medeniyetlerinin

ötesine geçmek oradaki nokta yakalayabilen biz bazen böyle kendi

mahallemizin tırnak içinde Türkiye’de iyi özelliklerinden bahsetmeyi çok severiz mahalleler iletişim kurmadık

sonra Bu Vatana bir şey yapabilmeniz Mümkün değil Çünkü siz ne kadar büyük

bir fikirle gelirseniz gelin onun o kadar şiddetli bir muarızı da burada üretebiliyor musunuz o dönem Muhtemelen

Hani derler ya Bir uzaylı gelse Bütün dünya bir olur hep böyle film senaryoları var dünyanın durduğu gün

falan gibi öyle büyük bir tehlike olunca ancak biz bir araya gelebiliyor mesela Emin

değiliz daha Hz öylesini görmedik ama işte depremde falan biraz bunun fragmanı Türkiye’de gelemeyebilirim Türkiye’ye

çok müthiş bir saldırı var ama o şu mahalleyi yok edecek derse öbür Mahalle alkışlayabilesin

tarafa diye sorarsa başka bir şey olur falan diye karikatürü vardı Selçuk erdemin Şimdi orası mesela büyük bir yok

oluş tehlikesiyle Muhtemelen Yani bir siyasi karşının yarattığı yok oluş tehlikesi Belki bir araya geldi bizi de

artık ya insan Bence odur ki Zihni bu kadar ileri Erimli simülasyonlar

yapabilen bir canlı olarak ya Aga bu gidiş gidiş değil Gel şunu masaya yatırıp sebeplerini bir çözelim ve

yarına güzel bir adım atalım diyebilsen bunu gergedan yapamaz Bunu biz yaparız Ama bunun için artık bu ülkede Evrim var

mı yok mu işte Ne tarafa dönelim Pusulayı doğuya mı gidelim batıya mı

gidelim yani bu tip böyle gereksiz tartışmaları artık bir kenara koyup bir kere akıl ve bilimin hem güncel

medeniyetin hem buranın geleneksel inancının kaçınılmaz bir gereği olduğunu masaya koymak bilim ne gösteriyorsa bir

onu anlamak itirazım varsa ondan sonra yapmak Ama bu yolda Birkaç adım atmak

Mesela benim yapmaya çalıştığım yıllardır Evrim  bilebildiğim kadarıyla nörobilim ve

onun kültürel e olarak söylediği şeyler Bunları birleştirip sev Arkadaşlar

yanlış yapıyoruz Şöyle yapalım diye Önermek ibaret İnşallah bunu çok daha fazla insan yapsın mesela sevgili Çağrı

Mert Bakırcı bunu harika yapıyor yıllardır yani sabırla Türkçe içerik üreterek neredeyse

hiç alıcısı olmayan bir konuyu türkiye gerçekten çok popüler hale getirdi  ben mesela işte beyinci diye anılmaya

başladım Bu çok güzel bir şey bu Çabalar arttıkça Biz ortak dili ve ortak kültürü oluşturunca çok net bir şey olacak Ben

bizzat kendim Türkiye’de nörobilim programlarına başvuru sayısında patlama

yarattığımı Biliyorum ve bunu çok tembelce yaptım sadece çağrıldığım programa gidip beyini anlattım başka Sizler sayesinde Sağ olun insanlara

ulaştık bir sürü şey söyleme şansımız oldu Hemen bir kültürel dalgalanma oldu Çok zor bir şey değil hocam bu çok kolay

aslında biliyorsunuz biz bu teketek bilimi başlattığımız zaman millet bize  Hani ağzıyla değil başka tarafıyla

gülüyordu Bugün biz neredeyse Uluslar Arası tanınırlığı eriştik e

burada ve Türkiye’de Çağrı Mert gibi ve daha pek çokları gibi bu işi bizden daha da öteye Taşıyan  birtakım şeylerin

de çıkmasına neden olduk Tabii burada biraz Özgüven lazım şimdi mesela Siz az önce harari dediniz şimdi şu

Kitap şahsi kanimi söyleyeyim siz harar daha iyisiniz Estağfurullah o da fena

değil bence değil ev Dil önemli Onun yazdığı dil Evet daha Evrensel Siz bunu

Türkçe değil İngilizce yazıyorsunuz ve siz Türk kültürünün içinden ve evrensel olarak küçümsenen ya da önem

anlaşılmamış önemi anlatılış bir yerden çıkıyorsunuz dilin ne kadar önemli olduğu Siz bunları Amerika’da yazdınız

Ben bugün bu programı sizi getirmek için 7 dakikalığına 10.000 dolar vermek zorunda kalırdım şu anda kapıda 45 kişi

bekliyor olurdu Bu kitabınızda New York Times Best alır işte bilmem ne asa işim

bum dedi ki falan diye bütün dünyadaki şeyleri de burada arkada olurdu bence Siz bunları İngilizce Yazdığınız zaman

başka bir şey olacak şu anda sizin dediğinize çok benzer bir şey Amerika’da

kitabımın çevirmenliği yapan ve bitirmek üzere olan arkadaşlar söyledi hocam diler biraz bunun bunun adını h f s

koyabiliriz buraya Aslında Home oldu Human Operations manual diye yapt O da o da güzel Ben de  e bir doktor

Arkadaşım şu anda büyük kısmını yardımcı oluyor ve dedi ki yani Birkaç yerel

örneği değiştirdikten sonra yani bunu insanların duyması meselesini kendine

dert edindi Bu arkadaşım işini gücünü bıraktı sağ olsun uğraşıyor büyük bir ekip bu arada çalışıyor yine  bizim

Tuti kitap eşliğinde İnşallah bakalım olacak Ben açıkçası artık o özgüveni

geliştirmek için biraz fazla zaman kaybetmiş olabilirim ama özgüvenin benimle ya da yaşadığım yerle ilgili

olmadığını bu biyoloji biliminin bana verdiği yetkiyle ilgili oldu geç de olsa fark o yetkinlik başka bir şey o öbürü

başka bir şey onu İnşallah  elimizden geldiğince çok yere ulaştırmaya gayret edeceğiz Peki hocam Şimdi bir de sizin

İnsanların kendilerini yeniden formatlamaları mümkün mü?

şu var iki adam 5 yıl ne konuşur Bu da çok eğlenceli  bir şey ben bunu biraz benim ne zaman adam olur benziyorum

içindeki bazı Bu arada dışarıda bulabileceğiniz bir şey değil aslında bir hatıra için B şey ama çok eğlenceli

bir şey çok eğlenceli  şimdi burada Mesela bir sürü E ne diyeyim

yani insanların kafasında uzun süreli soru işaret yaratacak pek çok e

noktaya değini musunuz e burada E daha iyi bir versiyonumu mümkün mü

diye Mustafa Can’la Beraber yaptığımız önce Can şim daha iyi versyon mümkün mü

buradaki versiyondan kasıt ne ve  daha iyi versiyon şimdi bugün biliyoruz

ki mesela cep telefonundan veya bilgisayar bilgisayarlarımız danan  ve artık otomobillerimiz de

hatta Bunlar direkt bize benzemeye başlar bizim insan özelliğini Biz sürekli online’ı ve

sürekli software imize yeni formatlar atıyoruz Eğer açık bir toplumda veya

açık bir bilinçte yaşıyorsak ve  her zaman yeni bilgiler geliyor bu bilgiler ışığında Oradan da yola çıkarak bizim

kendimizi yeniden formatlı Mümkün mü Bu kültürel Çünkü bir de biliyoruz ki

beyinde Siz daha iyi biliyorsunuz software değiştikçe Aslında Hardware de ona uyum sağlayabiliyor Biz Hardware de

yani e kendi kendine biyolojik olarak geliştirebilir mümkün mü mümkün ama Gerekli mi bunu sormak

lazım format derken ne kast ettiğimize bakmak lazım Mesela bir psikiyatri kliniğine giderde ekt yaptırırsanız

elektrokonvülsif terapi bayağı bir resetleniyor unuz Zira Bu psikoz hastalarına uygulanan bir şey ama böyle

bir şey aramıyoruz muht Ben ondan kastetmedim sizin Az önce şeyiniz söylediğiniz şey var ya o Mahaller arası

iletişim falan gibi meselerde şimdi onu diyeceğim  yeni kitabı bitirmeye uğraşıyorum o

da insanın manevi ayarları Bu arada Bayağı uzun sürdü ama inşallah bitecek Dün ona revizesi yaptığım bölüm bununla

alakalıydı şöyle alakalı ama insanın doymayan bir açlığı var o açlığın

nereden geldiğini ancak ve ancak bana sorarsanız evrimsel geçmişinden ve biyolojik bedeninden başlayarak

anlayabilirsiniz Bunun dışında dışsal anlatıla bunu çözebilme doymayan açlıktan kasıt doymayan açlık şu Biz

beyin gelişimi bitmeden doğan bir canlıyız ya hemen etrafımızdaki

konuştuğumuz gibi kültürü dili her şeyi öğreniyoruz Bu bir avantaj ama bir dezavantajı var sürekli olarak

etrafımızdaki insanları ideal model olarak alıp onlara doğru yetişmeye çalışan devamlı eksik olan ve onların

desteği olmadan hayatta kalamayacak bir tür gibi kendimizi algılıyoruz Bunda yanlış bir ebeveynlik paternin de

örüntüsünü de çok etkisi var anne babalar Normalde çocuğu böyle bir güvenli alanda keşfe bırakmaları

gerekirken biz çocuklara invaze olup onları kendi ürünlerimiz gibi tasarlamaya çalışıyoruz ve bu modern

zaman için geçerli değil aslında kültürün insanı şekillendirmesi bir yan etkisi bu şimdi çok kısaca böyle yetişen

bir insan hayat boyunca kendini hep eksik hissediyor bir eksik benlik

dediğimiz bir Fenomen var dolaysıyla insan Ç tane temel benliği var bir tanesi bu sosyal olarak oluşturulmuş

eksik Benlik bir tanesi onu var eden onu ortaya çıkaran inanıyorsanız yaratan bir

kozmik Benlik bir de arada gerçek kozmik benlik Süper Ego gibi bir şey mi Yok yok kozmik benlik bütün varlığın şeyini

benliğini düşünün yani ister buna Tanrı deyin ister başka bir şey deyin ister kozmosun kendi işte içkin bilinci deyin

bir şey var orada ve ortada da insanın Hakikaten bu sosyal yapılanmalar öğretilmeli olmasa taşıyabileceği

potansiyel anım gerçek benliği var Şimdi biz bu gerçek benliğimize hiç dokunamadığımız için hep o bindirilmiş

adına persona dediğimiz o ezber vasıflarla yaşadığımız için işte Fatih ismini bile size başkası koyduğu için

bununla kendimizi tanımladığımız Zan hep böyle bir tamamlanma ihtiyacı arzusu

içerisinde tamamlanma arayışı içinde olan bir canlıyız Bu da ne getiriyor Çok fazla

tüketiyoruz kafamıza ve söyleme işte gönlümüze uygun bir söylem bulunca hemen ona yapışıyor

gruplaşmanın primat reflekslerimiz ve bedeni

isteklerimizin hükmü altına girebiliyoruz ve kendimizi güvende ve tam hissetmek için yapmayacağımız şey

yok insanın bugünkü yıkıcılığın temelinde Bence bu var bu yıkıcılığı aşmanın yolu ise o otantik Gerçek hakiki

benlikle temasa geçebilmek Yani aslında ben neyim sorusunun cevabının peşine düşmek şimdi Bu sorunun cevabının peşine

düşen Herkes her kültür bütün Kadim anlatılar budizmden sufizme ne ararsanız

her yerde bir kere önce ilk açılan kapı bir geniş kabul alanı oluyor yani o

kadar da farklı değilmişiz hepimiz aynı gemiymiş şekil Şemal inanç gelir düzeyi

cinsiyet Bunlar değilmiş konu Biz başka bir düzeyde birlikteyiz ve hepimizin ortak dertleri var diye bir insanlık

paydasında buluşmaya başlıyorsunuz bence bilgi tüketiminden hazla ya da parayla

ya da makamla sağlamaya çalıştığımız güvenceden anlaşıp tanışarak sağlayabileceğimiz güvenliğe geçme

insani tekamülün önündeki şu anda en büyük meydan okuma basamağı Biz burayı

geçemediğimiz sürece yani  düşünün işte ülkeler sürekli

büyümeye para biriktirmeye alan elde etmeye kaynak sağlamaya çalışıyor ya bu verili bir şey bunun dışında hiçbir şey

düşünemiyoruz halbuki ülke vermeye başladığı paylaşmaya başladığı insanların kendisinden farklı olanlarla

işbirliği aradığı bir dünyayı ütopik olarak düşünelim böyle bir dünya insanın

bilinç seviyesi atladığı bir yer anlamına geliyor ve bu yemeyle içmeyle

genetik değişimle falan Yapabileceğimiz bir şey değil bir zihniyet dönüşümüyle alakalı yeterince anlatırsak olacağına %

10000 eminim parete kuralı vardır malum değişimlerden Aslında etkenlerin % 20’si

sorumludur Dolayısıyla biz % insana kabaca yani topluluğun beşte birine Bu

zihniyet yapısını aktarabilirsin keşfederek

akabinde diğer insanla bağlantı kurabileceği bir Deruni yolun mümkün

olduğunu ve bunun biyolojik bir gereksinim olduğunu anlatabilsek İşte bu Bu mümkün mü bu formatlama mümkün mü mümkün Bu mümkün Bu sadece kişisel bir

karardır o programda da muhtemelen buraya bağladık net hatırlamıyorum Biz 5 yıldır çekiyoruz Bun da yüzlerce program

var Ama orada da benim genellikle bağladığım yer orasıdır insanın bambaşka bir dünyaya açılan

kapısı kendi içinden geçiyor bu çok net şu açıdan sordum Bunu şimdi E yıllar önce e felsefe profesörü Olivia abel

İnsana öğretilen her şeyi unutmak mümkün müdür?

daha sonra MİT Danışman oldu Yaptığımız bir sohbet s sohbet dediğim tanışma sırasında Kültür nedir diye konuşurken E

şöyle bir tanım getirmişti sana öğretilen her şeyi unuttuğun anda geriye kalan şey kültürdür Evet doğru

bana öğretilen her şeyi unutmak mümkün

müdür öğretilen yeniden format atmak için öğretilen her şeyi hatırlamamız

alameti Nedir mesela öğrendiğimiz bir şeyi hatırladığımız nasıl anlaşılır yazdığımızda ya da konuştuğum

konuştuğumuzda bunları kestiğimiz zaman işte o an o andır bir söz var ya yalnız başınayken neysen Aslında olsun diye

Şimdi Gerçek olan kültür orada ortaya çıkıyor mesela Dışarıda çok güzel salon adamı çok Dindar çok yardım sever çok

güzel bir şey olabilirsin ama hiç kimsenin seni görmediği bir adada ya da evinde kapalı işte pandemi döneminde tek

başınasın falan o dönemde hakikaten insanlara Verdiğin e Öğüdü evde kendin

tutabiliyor musun mesela çocuğuna dayattığı şeyi kendin yapabiliyor musun bizde vardır ya kendisi mesela ibadet

alışkanlığı olmayan insanlar çocuğu ahireti kurtulsun diye ona namaz kıldırmaya çalışırlar niye Hani ben yapmıyorum Ama o yapsın işte ben

yapamadım ama o yapsın Dünya ble kurtulamadım O kurtulsun Dolayısıyla kültür yani Mesela bu ibadeti bile

öğretebileceğimiz zannediyoruz ibadet bir kültür işidir mesela ritüeller toplumsal ritüeller kültür işidir biz

yapacağız ki faydasını göstereceğiz ki bir sonraki yapabilsin yani bence biraz olay böyle

söylememek yazmamak anlatma tajan vazgeçip yapabilmek kültürdür Bu

arada 1520 yıldır beyinle ya 25 yıldır akademisyenim 1015 yıldır beyin

anlatıyorum deseniz ki en önemli ne öğrendin Ben bunu buldum neymiş geçen aylarda beyin bilmekle ilgili değil

yapabilmek ilgili bir organdır bir hareket kontrol sistemidir beyin yapamadığınız şeyi bilmeniz beş para

etmez çünkü öğrenmenin bizim davranışsal biyolojideki tanımı davranış değişikliğine sebep olan bilgi kaydıdır

davranış değişikliği yoksa bilmekten bahsedemeyiz tonla şey biliyoruz bu dönemde zehrimiz buradan geliyor Bizim

tonla farkındalığımız var ama hiçbir şey yapmıyoruz mesela Herkes birbirini

sevmeli Instagram’da bunu paylaşmak güzel e komşunu sevebiliyor musun haberde gördüğün adamı sevebiliyor musun

Aptalca beyanatlar veren Sokak röportajındaki o garip adama öfkelenmeden ya da onunla dalga geçmeden

durabiliyor musun Onu paylaşman engel olabiliyor musun esas konu bu işte çok

kolay kürsülerde orada burada akademik mahfillerde Yaradilanı severiz yaradandan ötürü Demek gerçekten

sevebiliyor musun acaba Bunları sorgulamadan sonra bu işlerin altından kalkmak zor gibi geliyor bana Peki o

zaman başka bir yere geliyoruz  aradığın cevaplar sorabi sorularda

saklanır % 10000 bazen Benim lafım değil Sizin lafınız öyle mi Evet  gene

katılıyorum katılıyor musunuz Demek ki doğru söylemişsiniz tutarlılık tutarlılık var  bu yine dönüp dolaşıp dille ilgili

bir şey deyil dil ve bilgiyle bir şey yani bilmeyen doğru soruyu soramaz doğru soruyu soramayan yeni bilgi edinemez

diyebilir bunu anlamak için harika bir zamanda değil miyiz mesela Yapay zeka çıktı Geçen seneden falan beri en önemli

gündemimiz ne prompt Engineering diye bir şey çıktı İlk başlara yapay zekaya doğru soruyu sormak şimdi elimizde

neredeyse sınırsız varsayim Yani bizim algımızın çok ötesinde bir insan dağarcığı var korpusu var Bir yazılım

yaptık buradan bize her şeyi verebilir cin çıktı dile benden ne dil dilersen

dedi Aynı Hikaye ya bizim las fıkralarına dönüyor bir anda bir sürü oturup böle apışıp kalıyoruz ne

soracağımız bilmiyoruz ama Mesela şöyle bir simülasyon yaptım ben kendi içimde

şeyde depremden sonra bir program yapmıştık ya İlber hoca vardı işte Murat Bardakçı vardı Şengör vardı mesela böyle

bir ihtiyar heyetini topladığımı düşün O gün stüdyoda bir şey olsa Türkiye’nin IQ’su yarı yaraya azalacak kesinlikle

orle çok acayip bir ortamdı gerçekten eğlenceliydi de bu arada ekip çok iyi Şimdi onları aynı ekibi böyle bir Yapay

Zeka terlerin başına oturturum ve Ne soralım istişaresi yaptığımızı düşündüm

şimdi İlber Hoca’dan gelecek Celal Hoca’dan gelecek Ahmet Hoca’dan gelecek soruların komplik deliğini hayal ettim

ama bu insanlar bu soruları nasıl sorabiliyor senelerce biriktirdikleri birikimin bir

damıtım olarak soruyla Alim olmak istiyorsanız önce çalışmıştı olmalı yani

öyle aklınıza gelen her şeyi dürtüsel olarak sormak soru sormak değil Ve siz bir bugün yapay zekadan bir hikmet

bekliyorsanız önce sizin bir hikmete dair birikmiş diğin olması lazım Oradan soruyu sorduğunuz o size bir şey

söyleyecek ki onun üzerine aşama katacaksın  şu anda güzel sanatlarda okuyan bir kızımız var mesela akrabamız

Geçenlerde bana dedi ki Yapay zeka her şeyi yapıyor bir ödev vermişler mesela arkadaşlarım onunla yapıyor dedi yapay

zekayla e dedim ki sen de gir atıyorum mid journee yaz dedim bana dedim 20 tane

taslak yap dedim bir sanatçı olarak sana dedim Esin versin sonra git dedim Sen hiçbir şekilde bilgisayar kullanmadan o

isinden aldığın  işte çıktıları bir şeye yansıt ve git de ki Yapay zeka

bunları yaptı ben insan olarak el emeğimle bunları yaptım bak bakalım dedim senin hocan alıcın kimse hangisine

daha çok kıymet verecek bir satır proma bilgisayarın 20 tane üretebildiği şey mi daha kıymetli Senin kötü gözükse düşük

kalitede olsa bile el emeğinle yaptığın şey mi daha kıymetli ona 5 dakikada

hikayenin değerini hiçbir zaman yitirmeyeceğim anlatmaya çalıştım çünkü biz hikayeye para veriyoruz o yapay Zeke

de hikaye yazacak yarın işte o hikayeyi yazması zaten yapay zekanın en tehlikeli kısmı eğer biz yapay zekanın hikayesiyle

iktifa eden bir Türe dönüşürsün Tanrımız olmuş oluyor y Çünkü

Yapay zeka artık film üretebiliyor anlık olarak film üretebiliyor anlık olarak hikaye üretebiliyor bana bir masal yaz

diyorsun yazıyor Mesela Geçen gün yapay zekaya şeyi sorduk e Celal ve ilberin niçin Teke Tek bilim yapmaktan bu kadar

keyif aldıklarını ve bunu E buradan elde edilen geliri de bizim  bir  fonda

öğrencilere bağış olarak vermemizi niçin  yani çünkü Normalde bu bilgileri onların parayla satılan bir şey

satılabilecek bir şey e niçin buna onay verdiklerini sorduk Yapay zeka bir hikaye yazdı Ben

yazamazdım çok kapasiteli şu anda sorduğunuz soruya göre de çok fazla şey yapıyor Jordan peterson buna geçen sene

dikkat çekmişti insan için en büyük tehlike şu anda insan için anlatı üreten bir sistem olması Biz anlatılara

yaşadığımız anlatılara zihnimiz çalıştığı için bu dedi büyük Bir tehlike potansiyel de barındırıyor ama kim için

kendi anlatısı olmayanlar için kendi pusulası olmayanlar için şimdi harari

yıllar evvel gereksizler diye bir kitle yazdı kitabında sapiens’e dedi ki çok

gelişmeler olacak buna uyum sağlamayan bir takım olacak orası işte arkasından Yapay zeka geldi ve gerçekten

gereksizler oluşum mekanizmasını biraz daha iyi anlayabiliyoruz bu kaçınılmaz Yani insan toplumunun örüntüsünü

izlediğinizde bunu görebilirsiniz bugün onlar da olacak ama inşallah

beşte bir kadarım olursa bunu akıllıca kullanan akılcı bir şekilde kullanıp

bundan çıktı elde edebilen birileri olursa onlar o gereksizler de sorunu çözecek harari bunu belki herkese İşte

bu Universal income bağlarsak hani İşte o temel maaş bağlarsak bu işi çözebiliriz İşte zenginlik ve refah

artar falan diye yorumlamıştır böyle bir şey yapabilmek hala mümkün ben ilk beyni

anlatmaya çıktığımda ilk böyle bilim farkında alın coştur alım dediğimde Her eve gireyim herkese anlatayım

kafasında Vazgeçtim o işten Talip olmayana bilgi vermek eziyet zulüm

Dolayısıyla Talip olanı bulmak onunla bir şeyler paylaşmak onların daha işlevsel hale gelmesine yardımcı olmak

lazım onlar da illaki birilerine yardımcı olacaklar biraz e ilişkileri

her şeyden fazla önemsemem gereken bir dönemdeyiz Peki hocam insanlık açısından baktığımız zaman  siz bir nörobilimci

Zihni biyolojik bir ortamdan farklı bir ortama nakletmek mümkün mü?

olarak iki tane şey gim birincisi  Zihni biyolojik bir

[Müzik] ortamdan farklı bir ortama işte silikon bazlı diyelim Şimdilik bilgimiz o kadar

itiyor veya başka bir bazlı yani karbon bazlı bir yaşamdan silikon bazlı bir yaşama nakletmek ve fiziksel yüklerden

kurtulmak mümkün mü mümkün mü ama bir yandan da diyorsunuz ki bilgi yapabilmek

le ilgili bir şey  o zaman ne işim verecek bilgi şöyle bir soru sorarak

cevap vermeye çalışayım biz bu programı diyelim ki böyle bir teknoloji böyle bir imkan e pratikte böyle bir yöntem var

Fatih Altay’ın bilincini bir sisteme yükleyeceğiz bu programdan önceki

bilinci mi tercih ederdik Bu program bittikten sonraki bilincimi ya da dünkü

bilincimi ya da yarın Mesela bugün bir şey yapacağız yarın bir şey yapacağız ondan sonraki bilincimi yükleyelim

burada bir sorun var bilinç aynı zamanda zamansal bir şey Yani bir yaşanmışlıkla

ve yaşamakla alakalı var olan dünyada sorun çözebildiği sürece bir bilincin

varlığından etkileşime geçebildiği şekilde bir varlığın varlığından bahsedebilir bu

olmadığında hatıra albümündeki bir fotoğraftan farkı yok o anda çekilmiş bir resim o ve o kişinin 3 gün 5 gün 3

yıl 5 yıl daha yaşadıktan sonra ne yönde fikir değiştireceği Ne ilhamlar alacağı

neler geliştireceğini bilemeyiz tabi ama Yapay zeka da bunları yapabile Yapay zeka yapıyor ama o kişinin olmuyor artık

mesela Biraz önce dedik ya o artık Bir silikon depolama ortamından o bilinci

aldığımız kişi yaşayan dokunan seven üzülen yiyen içen bir insandı bambaşka

bir deneyim düzeyinde O gene gelişmeye evrime devam edebilir Ama o kişi olduğundan bahsedemeyiz ben bunu cenaze

yıkarken bedenin  algılanması gereken biçime

benzetiyor Mesela biz bedeni genel le o insan gibi görme elim deyiz ama E 5

yaşında da bu insan aynı isimde bir insandı 50 yaşında da 70 yaşında da aynı insandı fakat öldüğü zaman bir şekle

sahip ve o sadece onun o anki bir fotoğrafı onu taşımış aracın O anki hali

artık yorulmuş yaşlanmış Neyse saygıyla paketleyip gönderiyoruz ama biliyoruz ki

Özünde Mesela benim babam vefat ettiğinde babamın oradaki hali onun

elbisesi Çünkü babam Baba yapan şey ne etkileşime girebilmeniz o etkileşim

olmadığında o otantik iletişim olmadığında artık o kişinin varlığından bahsedemeyiz

inanılmaz düzeyde ilişkisel bir varlığız da şu atomize olduğumuz çağda bir bunu

anlasak bir böyle el ele vermenin yöntemlerine kafa yormaya başlasak evrimsel süper gücü tekrar o zaman ne

yapay zekadan korku kalır ne küresel ısınmadan Bilmem neden korku kalır bunların hepsini çözeriz şu anda kendi

mahallemiz debelenip Yankı odalarımızda

Kapanış

bağırdığımızda aylarda tekrar bariyerler kıracağım bir toplantı yaparız siz Şu kitabı bir İngilizceye çevirin de bir

görelim bakalım  oralarda  ne olup necek sağ olun İyi ki geldiniz E çok

teşekkür ediyoruz  Önümüzdeki programlarda yine bir güzel sohbet yapalım E bu beyefendiler de B onları i

hayırlı y hayırla yad edelim ölmüşlerimizi Çok sağ olun deriler siens

sponsorluğunda hazırladığımız siens ev alet sponsora hazırladığımız teketek

bilim bir tanesi daha bitti ama teketek daha çok uzun soluklu devam edecek hiç

merak etmeyin hepinizin sevdiği isimleri burada ağırlamaya ve beyninizi

gıdıklamaya devam edeceğiz açık söyleyeyim Bu program bir eğitim öğretim programı değil bu program sizi biraz

teşvik etmek biraz  sizi gıdıklayarak e öğrenmek için biraz daha açlık

duymanızı sağlamak amacını güdüyor Çünkü biliyoruz ki dünyada tatmin edilemeyen tek en önemli

Duygu bilime olan şehvet duygusu asla tatmin olmuyor her şeye doyabilir

açlığına asla gideremiyorum Önümüzdeki haftalarda tekrar görüşmek üzere hoşça

kalın [Müzik]

Siemens tam otomatik kahve makineleri teketek bilimi sundu