Kenevir Yolu

20/03/2024

47

TÜRK KENEVİRİ: TÜRKİYE VE TÜRKİSTAN’DA KENDİR – KENEVİR KÜLTÜRÜNÜN KÖKENLERİ. LEVENT AĞAOĞLU

Büyük Asya’da Hunlar’dan başlayarak giyim kuşam için ekilip biçilen kendir, Osmanlılar ile birlikte Küçük Asya’da özellikle Karadeniz bölgesinde olmak üzere bilhassa stratejik bir ürün vasfı kazanmış, savaş ekonomisinin olmazsa olmazı haline gelmiştir. 19.yüzyılda Batı ile savaşın gereği üretimi zirvelere çıkan kendir, 20.yüzyıl ortalarına doğru Batı’nın baskıları neticesinde Türkiye Cumhuriyeti’nde üretimi yasak bir ürün haline gelmiştir.

Kendir aynı zamanda kendimizdir, kendimiz olma mücadelesidir aslında. Her iki mücadele de birbiri ile içiçedir. 19.yüzyıl Merkantilizm çağında Baltalimanı Serbest Ticaret Anlaşması ile çökertilen Osmanlı Sanayii İngiliz Kumaşı’nın, 2.Dünya Savaşı sonrası ABD ile olan anlaşmalar ise Amerikan Bezi’nin önünü açmış ve Trabzon Bezi, Rize bezi ile birlikte yokolma sürecine girmiştir. Osmanlı topraklarında çıkan petrol ve yetiştirilen pamuk ele geçirilerek üretilen ve yerli acentalar ile ülkemize girişi yapılan ithal ürünler manivela olarak kullanılarak günümüze gelindiğinde ise kendimiz ile hesaplaşma sürecine girilmiştir.

21.yüzyıl başlarında hızlanmaya başlayan bu süreçte ortaya çıkmaya başlayan geçmişde kalan arşiv belgeleri de incelenerek yayınlanan kitabımızdaki çok yönlü sözlükler; dilimizin şaşmaz tanıklığıdır aynı zamanda.

Hun, Uygur ve Osmanlı atalarından miras kendir, kendimiz olma sürecinin mihenk taşıdır da. Mirasın gereği ise, binlerce yılın baştacı kültürümüzün yeniden değerlendirilerek daha da güçlendirilerek yaşatılmasını sağlamaktır.

Ögel hocanın ardından Nejat Diyarbekirli hoca 1969 yılında Türk Sanatı Tarihi ve Araştırma ve İncelemeleri adlı çalışmasında Ögel hocaya atıf yaparak Andronovo Kültürü dönemini Güney Sibirya için 1700-1200 olarak kabul etmiştir (Diyarbekirli, 1969:118). Ardından İbrahim Kafesoğlu 1977 yılında ilk baskısını yaptığı Türk Milli Kültürü adlı eserinde Rus arkeologlar Çernikov ve Kiselev’e atıf yaparak söz konusu kültür döneminin 1700’den itibaren hâkim olduğu Altay-Sayan bölgesine ve bu kabile mensuplarının yayılım sahalarından bahsetmektedir (Kafesoğlu, 2007:54).

Son olarak 1978 yılında Emel Esin’in İslamiyet’ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam’a Giriş adlı çalışmasında Sibirya Bölgesinde M.Ö 2000-1200 yılları arasında Afanesyevo ve Andronovo Kabilelerinin AvrupaiMongoloid karışımı bir ırk tipinin vücuda geldiğinden ve Türklerin ataları olabileceklerinden bahsetmektedir (Esin,1978:3). İslam öncesi Türk Tarihi ve Sanatı için oldukça mühim çalışmalar yapmış olan bu değerli dört büyük Tarihçi ve Sanat Tarihçilerinin çalışmaları bu yıllardan günümüze değin Türk tarihçilerinin referansları olmuştur.

Kendir kaynakları incelememizin ana başlığında “Türkiye ve Türkistan” sınıflaması önerilmiştir. Kültür kökenlerimiz bir bütünlük arzeden iki uçlu bölge içinde şekillenmiştir. Umarız önerilen sınıflama kültürel, siyasi, iktisadi, stratejik ve jeopolitik incelemeler için de temel alınır.

Türkistan boyutunu merkez alan değerlendirmede yirmi civarında Türk boyları Büyük Asya genişliği içinde incelenirken, etrafında yer alan Uzakdoğu, Hind Kıtası, Rusya ve Yakındoğu bölgelerine de değinmelerde bulunulmuştur.

Türkiye bölümünde ise Avrupa, Dönemler, Coğrafyalar, Teknikler ve Kaynaklar başlıkları altında incelenmiştir. Buradaki benzer bir tersyüz edici bakış açısının da Küçük Asya-Türkiye merkezli olarak başta ülkemiz kültür insanları olmak üzere yeniden değerlendirilmesi hususunun gündeme gelmesi dileğimizdir.

Antik Anadolu’dan başlayan dönemlerin sonunda Türkiye Cumhuriyeti’nde kendir konusu da irdelenmiştir.

Teknikler bahsinde kullanım alanları beslenme tekniklerinden başlayarak yedi alt başlık altında incelemeye tabi tutulmuştur.

Kaynaklar bahsinde Dilimizin zenginliği sözlükler ve Arşiv kayıtları incelenerek bir kez daha bizleri hayranlık içinde bırakmıştır. Yirmiye yakın sözlük incelemesinde en dikkat çekici olanları yeradları ve arşiv (Osmanlı ve Cumhuriyet) incelemesinden çıkan beşyüzü aşkın söz dağarcığımızdır.

Kendir ile alakalı sözlerimizin dile getirilerek geniş bir gündem oluşturması bir gerekliliktir.

Kaynaklar bahsinin Kaynakça alt başlığında ise bibliyograf Bülent Ağaoğlu, onbir altbaşlık altında kaynakları titizlenerek, arkeolojik bir kazı misali gün yüzüne çıkarmıştır.

Çalışmamızı herzaman olduğu gibi şiir ile sonuçlandırarak kültüre sanatsal açıdan da katkı sağlamaya çaba gösterdik.

Zaman, Zemin (Yeradları, ülkeler, bölgeler), Zihin (Kişiler, Kavramlar, Terimler) temelli geniş bir dizin oluşturularak çalışma sonlandırılmıştır.

Detaylı ve çok yönlü kaynak kitaplar incelememizden çıkan tez ve iddia ise Kendir’den yola çıkılarak Kendimiz’e varmış olmanın mutluluğudur. Kendimize ait olanlara sımsıkı sarılmak, olmayanları ise ayıklamak başlıca bir vazife olmak gerektir.

İÇİNDEKİLER

DÜNYADA KENDİR VE KENEVİR ÜRETİMİ
TÜRKİSTAN

A) TÜRKLER

Altay Türkleri
Batı Türkleri
Çağatay
Çuvaşlar
Doğu Türkistan, Uygurlar
Doğu Türkleri
Fergana
Fin-Ugor Kavimleri
Harezmşahlar
Horasan
İskitler
Kaşgarlı Mahmud
Kazan Türkleri
Kıpçaklar
Kırgız Türkleri
Kuman Türkleri
Kuzey Türkleri
Memluk Türkleri
Orta Asya
Özbek Türkleri
Tobol Türkleri

B) TÜRKİSTAN CİVARI

UZAKDOĞU

Çin ve Uzakdoğu
Moğollar

HİND KITASI

Hindistan
Kandahar

RUSYA

YAKINDOĞU

Arap-Fars
Araplar
Eski Mısır
İran

TÜRKİYE

1) TÜRKİYE CİVARI: AVRUPA

2) DÖNEMLER

Anadolu, Antik Dönem
Anadolu
Anadolu Beylikleri
Osmanlı İmparatorluğu
Türkiye Cumhuriyeti
COĞRAFYALAR
Samsun
Rize
Ünye (Ordu)
GaziAntep
Birecik, Urfa
Gelibolu
TEKNİKLER

Beslenme Teknikleri
Tarım Teknikleri
İnşaat ve Aydınlatma Teknikleri
Dokuma ve Giyim Teknikleri
Halk Eczacılık ve Sağaltma Teknikleri
Savunma Mühimmatı Teknikleri

KAYNAKLAR

SÖZLÜKLERİMİZDE KENEVİR KÜLTÜRÜ

Etimoloji Sözlüğü
Güncel Türkçe Sözlük
Atasözleri ve Deyimler
Terimler Sözlükleri
Tekstil Kumaş Sözlüğü
Tıp Terimleri Sözlüğü
Kendir ve Rize Bezi Terminolojisi
Tarama Sözlüğü
Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü
Halk Dilinden Derleme Sözlüğü
Büyük Türkçe Sözlük
Bölge Ağızlarında Atasözleri
Verintiler Sözlüğü
Türk Lehçeleri Sözlüğü
Kenevir: İngilizce Türkçe Sözlük
Kenevir: Türkçe İngilizce Sözlük
Kendir: İngilizce Türkçe Sözlük
Yeradlarında Kendir- Türkiye
Yeradlarında Kendir- Türkiye Dışı
Kendir Sözlüğü – Osmanlı ve Cumhuriyet Arşivleri

KENEVİR KAYNAKÇASI

Kitaplar
Tezler
Makaleler
Broşürler
Projeler
Raporlar
Köşe Yazıları Haberler
Web Siteleri
Linkler
Çeşitli
Kısayollar

C) KULLANIM ALANLARI

SONUÇ: KENDİR-KENEVİR İÇİN NELER YAPILMALI: 300 ÖNERİ

GENEL ÖNERİLER

İletişim
Öğretim
Düşünce Geliştirme-Vizyon
En Önemli Yönleri (Ürün)
Kurumlar
Tanıtım
Yayın Faaliyetleri
Teşvik ve Ödüller

TÜRKİSTAN ÖNERİLER
TÜRKİYE ÖNERİLER

Arşivler
Kültür-Sanat
Öneriler: Yasaklar
Öneriler: Kullanım Alanları
Kullanım Alanları Çeşitliliği
Tarım-Gıda
İnşaat ve Aydınlatma Teknikleri
Dokuma ve Giyim Teknikleri
Halk Eczacılık Ve Sağaltma Teknikleri,
Otomobil Sanayii
Kimya ve Petrokimya Sanayii
Kağıt Sanayii
Yatırımlar
Arge
Marka – Yerli Kaynaklar
Kurumlar
Savunma Mühimmatı Teknikleri

DIŞ DÜNYA ÖNERİLER

SONSÖZ – ŞİİR

EKLER

ARŞİVLERİMİZDE KENDİR
TOBB SANAYİ VERİ TABANI KENDİR ÜRÜNLERİ
ULUSLARARASI KENDİR TİCARETİ
KENDİR TEZLERİ
TÜRKÜLERDE, ŞİİRLERDE KENDİR
- Kurucaşile/Cromna
- Çadır Altı Minare (Helvacı) 2
- Senin İçin
- Anonim Türküler – Gökyüzünde Duman Duman Durnalar
- Hasan’ın Ağıdı Türküsü
- Kibaroğullarının Ağıdı
- Müftü’nün Ağıdı
- Hotamışlı Derviş
- Yağlı Kendir
- Kendir Kimisen
KENDİR İLE İLGİLİ ARŞİV KAYNAKLARINDAN MAKALE VE İNCELEMELER