Dr.Lütfü Şahsuvaroğlu ile Türkistan Su Havzaları ve Sümerler

06/05/2025

8

Dr. Lütfü Şahsuvaroğlu: Teşekkür ederim. Ortadoğu denince aslında Kudüs’ün, Mekke’nin, Bağdat’ın, Şam’ın hele hele Antakya’nın o kadim şehirlerinin bütün dinleri yaratan medeniyetleri kuran devirin felsefesi, tarih bilinci ve tabii devletler mozaiği ve yıkılıp giden çok etnisiteli bir tarih platformu akla gelir. Sümerlerden bu yana arkasından Akadlar, Asurlular, Babiller işte Selçuklular Osmanlılar ve en son Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılışında, çözülüşünde, hasta adamın yıkılışında İngiliz Yahudi medeniyetinin, İngiliz Yahudi hakkının. Bütün o Sümerlerden bu yana devam eden başta da Mezopotamya dediğimiz iki ulu nehrin Fırat ve Dicle’nin beslediği çölü berekete dönüştürdüğü topraklar akla gelir. Orada Ur şehrinden, Eriha’dan, Yüksekova’dan ve birçok Uruk’tan Basra’dan, Bağdat, Şam, Kudüs, Antakya bir medeniyetler tarihi ile karşı karşıyayız. Dinler tarihi ile karşı karşıyayız. Kültürlerin, etnisitelerin çarpıştığı zaman zaman insanlık için bir formül aradığı hatta tanrısal denebilecek Sümerlerin tabletlerinde de suyun yönetimi mesela Sümerlere bize tanrı tarafından öğretildi denilen tabletler var. Mümkündür ki Orta Asya‘da da aynı Amu Derya ve Siriderya’nın o bereketli iki nehrin arasında su medeniyeti kuran karezlerle yerin altında adeta Turfan şehirlerini ortaya çıkaran kültür Mezopotamya‘da da daha sonra Nil’de de bir medeniyet ve suyun yönetimini kurdu. Ortadoğu denince aslında başta peygamberler bu medeniyetler tarih ve tabii ki Allah yerin altında adeta Turfan şehirlerini ortaya çıkaran kültür Mezopotamya‘da da daha sonra Nil’de de bir medeniyet ve suyun yönetimini kurdu. Ortadoğu denilince aslında başta peygamberler, bu medeniyetler, tarih ve tabii ki hala akan, hala bereket kışkırtan sular akla gelir. Bugün de bu en son Sümerler, Akkadlar, Babiller, Asurlular vesaire, Selçuklular ve Osmanlıların hasta adam olarak İngiliz Yahudi emperyalisi tarafından yıkılmasından sonra onun kurduğu medeniyetin yeni hırçın ve tacizkar kapitalizmin Amerika’ya eklendikten sonra Sykes-Picot’un Osmanlı’dan sonra hasta adamın Ortadoğu’da nasıl paylaştırılacağına dair o meşhur planın hayata geçirilmesi akabinde devam eden sıkıntılar. Bunlar bu emperyalistler burada bizim kendimize ait Ortadoğu’ya yönelik politikalarda hem bir imparatorluk vakıası olarak hem çok evveline Sümerlere kadar uzanan bir tarih felsefesine ihtiyacımız var. Mesela Fatih Sultan Mehmet Han bu felsefeyi bilirdi. Kendinden önceki medeniyetlerin ırmak kenarında ve suya olan yakınlıklarını fark ederek hem Karadeniz’i hem daha sonra biliyorsunuz Sokollu Mehmet Paşa’nın projesidir ama bu Fatih’in de beyninde vardı. Karadeniz’le Hazar’ı birleştiren Tuna’yı kontrol altına alan, Nil’i kontrol altına alan ve Fırat Dicle Basra’ya kadar olan havzayı kontrol altına almanın sebebi nedir? Biz bugün kıt su kaynakları yönetiminde tarım ve ekolojiye baktığımızda çevre faktörlerini ele aldığımızda evrensel bir proje olarak bile yaklaşsak havza bütünlüğü çok önemlidir. Yani diyelim ki Fırat suyunu alıyoruz, Fırat ırmağımızı alıyoruz, nehri. Erzurum’un, Erzincan’ın dağlarından doğan, özellikle gidip gördüyseniz Kemaliye’nin o bereketli o konakların arasından pınarların içme suyu gibi fışkıran ve Fırat’ı zenginleştiren sular %60’a yakını Türkiye’den temin edilen, kaynaklanan sular ve bütün Mezopotamya‘yı dolaşıp Basra’ya dökülüyor. Burada Osmanlı mesela Birecik’te tersane açarak tersane açarak gemilerle Basra’dan ta Fırat’ın içlerine kadar uzanacak gemi ticareti yeni su ticareti yapıyordu. Yani Basra’ya gelen gemiler Fırat’tan, Birecik’teki tersanedeki gemilerden Anadolu’nun içlerine kadar erzak taşıyordu. Bu İpek Yolu’ndan kadar önemli bir proje. Bugün Birecik tersanemiz var mı? Yok. Bugün o sularda gemi yüzdürebiliyor muyuz? Hayır. İşte Fatih’in kafasında bu havza bütünlüğü fikri vardı. Sanki bugünkü ekolojiyi, bugünkü tarımı, bugünkü çevre bilimini okumuş gibi Fatih bir havza bütünlüğü öngörür. Bugün olan bu havza bütünlüğü yerine bölgede bölgede Sümerlerin de Akadlar tarafından yok edilişi gibi maalesef bir göç problemiyle karşı karşıyayız. Ortadoğu sulama yazdığımda Avrupa Birliği’yle karşılaştırıldığımızda Ortadoğu’da bizim o zaman Avrupa Birliği, daha doğrusu Avrupa Ekonomik Topluluğu üyeliğimiz daha İngiliz Yahudi hakkı neyse masada. Bugün de o gündemde. Efendim? Bir ses geldi galiba. Evet, şimdilik bu kadar. Yani önümüzde bütün Ortadoğu’nun etnik problemleri var. Başta da suyun yönetimi önemlidir. Ama unutmayın ki, bu emperyalistlerin bir de geri kafalılığı var. Bunu son söyleyeyim bitireyim. Emperyalistlerin geri kafalılığı şudur. Tarih öncesi kültürlere hani müzelere olan saygısızlığından diye başlayalım. Antakya’ya bizim Hatay’ımıza Şam’a Bağdat’a Kudüs’e aşağıda efendim Mezopotamya‘nın o kadim medeniyet şehirlerine başta kadar uzanan Uruk, Nippur gibi birçok Sümer, Akad ve medeniyetlerin önemli şehirlerine de bir tarih iddiasıyla dinlerin de beşiği olması hasebiyle el koymaya da çalışıyorlar diyebiliriz. O yüzden uyanık olmamız gerekir. Bir; bilimi esas almalıyız. Suçu meselesinde devlet yönetiminde ve dış politikada bilimi esas alırız. İki; tarihsel birikimleri yani Ortadoğu’nun Sezgin Karakoç’un da dediği gibi Ortadoğu kalemi olabilecek buradaki medeniyeti belki o kültürü işte Bağdat’ı, Şam’ı eskisini, eski Kudüs’teki gibi ne bileyim bizdeki efendim Hacı Bektaşların, Yunusların, Mevlanaların yaratıldığı o kültür ortamını yeniden inşa edebiliriz. Belki bu bir anlamda Piyano Filmini ortaya koyan İsraillilerin de bazı her Yahudi bütünüyle Siyonist değildir. O masum Yahudilerin de Amerikalıların da Avrupalılarında kalbini çelebilecek evrensel değerleri kültürü, şiiri, sanatı gündemi getirerek burada bir barış içinde bir arada yaşama sanatını geliştirebilmeliyiz. Bunun tarihsel dokümanları birikimi Türkiye’de ve bölge halklarının da elbette vardır. Bunu tekrar hayata geçirebilmenin bunu sanata geliştirebilmeliyiz. Bunun tarihsel dökümanları, birikimi Türkiye’de ve bölge halklarının belleğinde vardır. Bunu tekrar hayata geçirebilmenin, bunu sanata, mimariye, şehir yönetimine hakim kılmanın sancısını yaşamalıyız. Diyip sözümü bağlayayım.

Levent Ağaoğlu: Lütfi Bey’e sunumu için teşekkür ediyorum ben de. Ama burada çok kritik bir soru soracağım. Ondan sonra da havzalar konusuna gireceğim. Lütfi Bey neden Orta Doğu kavramını kullanıyor? Orta Doğu emperyalist bir kavram. Türkçe değil. Middle East ve ilk olarak Hindistan’da kullanılmış. Daha sonra bölgemize kaydırılmış. Stratejik bir kavram. Ama onun yerine bir Akdeniz havzası kavramını Lütfi Bey neden kullanmıyor? Yadırdım. Yani bir tane ben devam edeyim Lütfi Bey, siz şey dersiniz yani. Külliyen sorayım ben, siz devam edersiniz. Bunu gerçekten çok yadırgadım. Çünkü Türkiye’de sürekli olarak İngilizceden tercüme kavramlar Türkçe olarak kullanılıyor. Siz de emperyalizmden bahsediyorsunuz ve emperyalizmin çok temel bir kavramına yaslamışsınız konuyu. Şimdi bu eleştiri tarafım açık sözlükle.

Diğer tarafı ise şimdi bu su havzaları konusu, su ve havza benim çok temel bir konum, temel bir yaklaşımım. Şimdi baktığımız zaman ben siz programı sunarken dokuz tane havza saydım.

Su Havzaları

Akdeniz
Altaylar
Aral
Balkaş
Baykal
Don/Dinyeper/Dinyester
Hazar
İdil
İndus-Ganj

Yani Türkiye dışında dokuz havza. Yani Türk dünyası özelinde dokuz havza. Akdeniz, Altay’lar, Aral, Balkaş, Baykal, Don-Dinyeper-Dinyester, Hazar, İdil, İndus Ganj. İndus Ganj dedim, tarihi olarak orası Türkiye’dir. Türk coğrafyasıdır. Şimdi burada benim merak ettiğim sizin yaklaşımınızda benim bilmediğim bir şeyden bahsettiniz. Birecik’te Osmanlının tershane kurduğundan söz ettiniz. Ben bunu hiç bilmiyordum. Teşekkür ederim bu bilgi için. Şeye baktığımda yani biz bu Türkiye dışındaki Türkistan‘daki su havzalarından ne şekilde yararlanabiliriz? Ya tamam ben mevcut durumda, güncel durumda böyle bir kaygının söz konusu olduğunu hiçbir şekilde düşünmüyorum. Böyle bir kaygı yok yani, böyle bir kavram yok. Türk kavramı yok, bırakın yani. Türk diye bir kavram yok. Yanına Kürt ekleniyor. Allah Allah, nereden çıktı yani? Ne yapıyorsunuz siz ya? Ama bu böyle yani. Onun için günümüzle ilgili bir şeyden bahsetmeyeceğim fakat misal Altay’lardaki su havzaları değil mi? Yani bu bütün şey suyu toplayan Altay’lar ve orada

Dr Lütfü Şahsuvaroğlu: Efendim gibi önemli bizim için de. Bu Türk dünyasındaki avuzalarının bütünlüğü mesela. bu kitabımda benim bir bölüm sadece literatür olarak bu Orta Doğu’yu tartışmaktadır. Emperyalizmin verdiği isimlerle de tartışmaktadır. Orta Asya demeye biz Türkistan diyoruz zaten onun gibi. Bunları ben kitabımda tartıştığım için biliniyor zannettim. şimdi mesele şu, bu bazen siz bunların yani bütün evrensel yaklaşımların çerçevesinden de yola çıksanız yani Türkistan‘ı Orta Asya da deseniz Avrasya’da deseniz mesela biz dernek kurarken Türk Dünyası Yazarlar Birliği’ni Avrasya Yazarlar Birliği ismini verdik. Ama edebiyat dergimizi Kardeş Kalemler dedik. Şimdi bu burada farklı kalem oynatan coğrafyadaki, kültür coğrafyalarındaki insanları da sizin ortak paydanızda, endişelerinizde, dünyanızda tartışabilmek içindir. Şimdi şüphesiz Türkistan‘da ısrar edilebilir ama burada önemli olan Sovyetler Birliği döneminde mesela biraz önce zikrettiğiniz söylüyorum. Aral ile ilgili biz Hayrettin Karaca ile de yani Aral’ın kurumasıyla ilgili sayısız literatür hazırladık. O pamuk ticaretinin ve tekstil fabrikalarının başka bir yerde oluşu Sovyetlerin plan dahilinde Türk dünyasının sömürülmesinden kaynaklanan ve o büyük kanallarla tarım, efendim tarlaların sulanması ve Aral’ın çölleşmesi bütün bunların filmlerini de yaptık. Kitaplarını da çıkardık. , ben konuşmamda da değindim. , ta Sümerlerde Türkistan‘dan gelen bir kavimdir ve tabletlerinde su tekniğini, o çarık sistemini, değirmen sistemini ve suyun efendim tarlalarda kullanılması biçimini o tanrıdan öğrendiklerine dair tabletlerde iddiaları var. Bu Türkoloji okuyanlar tarafından yani Türkologlar tarafından da tartışılmaktadır. Bazıları Sümerlerin işte Türk olup olmadığını meçhul olduğunu söylemekte ise de Sümerler Türkistan‘dan gelen bir kavimdir. Hakkaten ciddi burada değil. burada önemli olan yani konunuzun cevabını söyledim. Emperyalizme karşı çıkabilmek için bazen onların da işte

bazı ilkeleri biz de hayata geçirerek onları sıkıştırabilmeliyiz diyoruz. Şimdi mesela hemen parantez açayım. İsmini zikrettiğiniz sularla ilgili, vesaire. Amerika’da, işte Nil’de şimdi savaş var. Güney’de büyük bir baraj yapılıyor, dünyanın en büyük barajı. milli doktrinlere baktığımızda su ile ilgili birincisi genel hakimiyet, mutlak hakimiyet teorisidir. Şunlar bizimdir, kimseye vermeyeceğiz şeklinde. İkincisi sınırlı hakimiyet, suların ne kadarı senden kaynaklanıyor. Onun işte sınır aşan sulardaki ölçüsü. Üçüncüsü bu doktrinin en değerli olanı ve herkes tarafından kabul edileni suların hakça ve akıl kullanımını. Şimdi şüphesiz mutlak hakimiyet teorisi üzerinden giderek suları kendi içimizde akıtabiliriz. Yani Fırat’ı Basra’ya götürmeden Anadolu’da tüketebiliriz. Ya da Seyhan Ceyhan’ı efendim veya diğer iç suları denize dökülmeden, deltalar oluşturmadan kullanabiliriz. Ama bilim şöyle diyor; yani ekolojiyi bozamazsınız. Bozduğunuz zaman bugünümü yaşarsınız. Evet, bozamazsınız, o yüzden de akması gerekir. Elbette ki tasarruf etmelisiniz ama ekolojiyi de bozamazsınız. şimdi hakça ve akıl kullanımında bizim araştırmalarımızda, kitaplarımızda da var. Mesela diyelim bir tane ürünü alalım. Çok ürün de yaptık biz Tarım Bakanlığı’nda, araştırma enstitülerinde bununla ilgili. Kalet Bey bilir. Yüzlerce, binlerce hangi bitkinin ne kadar suya ihtiyaç duyduğu, bunun salma sulamaya yani vahşi sulamaya veya yağmurlama sulamaya veya damlama sulamaya ne kadar tasarruf edilebileceği ile ilgili ürün adaptasyon sistemiyle yani ürün ve sulama sistemlerinin ilişkisine dair yüzlerce araştırma var. Mesela bir tanesini söyleyeyim; şeker pancarında cazip sulama ile, vahşi sulama ile bir dekara 97 ton su gider bir yılda. Ama siz bunu yağmurlama sulama ile yaparsanız 37-38 tona kadar düşürebilirsiniz. neredeyse işte üçte birinden biraz fazlaya. Damlama sulama yaparsanız 7 tona düşürebilirsiniz bir dekara. eğer bilgisayar destekli yani bitkinin kök bölgesindeki nem ihtiyacına göre yaparsanız bir tona kadar düşürebilirsiniz. Yani bir yılda 100 ton su harcayabilirsiniz, bir ton su harcayabilirsiniz. Bunu 8,5 milyon hektardan daha fazla bu 20 sene öncesinin rakamı. Bence bugün 10 milyon hektar diyebilmekteyiz. Sulanabilir arazimizin

ulaşılabiliyor. Şimdi burada demek istediğim şu: 5. sınıf, sözümde kısa geçtim ama anlaşılmadı herhalde. 5. sınıf tarım arazisinde diyelim ki Suriye 1. sınıf sulama yaptığı takdirde, o zamanki rakamlarla 25.000 dolara mal oluyor. 1 dekarı. Eğer bunu Türkiye’de yapsanız bu 2.500 dolara mal oluyor. Şimdi suların hakça ve akıl kullanım prensibi bizi rahatsız eden bir prensip değil. Dolayısıyla Ortadoğu’da yani bölgede bir ortak tarım politikası, su politikası tesis edebilirsek suların hakça ve akıl kullanımında aynı Avrupa Birliği’ndeki gibi sen üretme falan ülke üretiyor sen ondan gümrüksüz al diyebilmeliyiz. Yani biz Ortadoğu’nun petrolünü gümrüksüz, vergisi al alabiliriz. Biz de onların ihtiyacı olan ürünleri onlara tedarik edebiliriz. Bu ortak tarım politikası kapsamında işlenebilecek. Bunu Avrupa Birliği’nde yüzlerce binlerce regulation, legislation yani kıyaslamalar var. Şimdi biz diyelim ki bölgede bu suyun suyun tasarrufunda damlama sulama tekniğini kullanıp ürün ve o ekolojiye uygun, havzaya uygun bir zaten tesis edebilirsek bu planlamayı yapabilirsek Türkiye kadar bir Türkiye bütçesi daha katabiliyoruz. İkincisi bu ürünleri işleyebiliyorsak yani mesela Avrupa Birliği’nde ürünlerin işlem oranı %77’lerde bizde %10’larda vesaire. Dolayısıyla işleyip raf ömrü uzun gıda ürünleri haline getirebildiğiniz takdirde de o kadar katma değer yaratabiliyorsunuz. Yani pazarı kontrol edebilecek bir duruma geliyorsunuz. Yani tarımsal ürünleri gıda sektörüyle, enerjiyle, su ve toprak kaynakları muhafaza sistemiyle ayrı düşünemeyiz. Biz çevre politikalarını, ormanın muhafazasını, meraların muhafazasını efendim sadece köycülük olarak ele alamayız. Bunlar çok zengin bir entelektüel yaklaşım icabettiren şeylerdir ama şimdi basit diğer yani uzun hikaye anlatmak ama katkısı için teşekkür ediyorum arkadaşımıza. Ortadoğu meselesinde kitabında tartıştığım için bilindiğini varsayıyordum. Elbette ki mekanizmin yaklaşım biri olabilir ama biz burada bunu kullanmadan bir şey gördük. Bizim bir türlü doğacağımız zengin literatürümüz var. Lütfü Bey Türkistan su havzaları konusunda

Levent Ağaoğlu: hocamıza çok kısa bir soru soracağım. Kendi sadece soru soracağım. , yani ben bakıyorum da sürekli paralel seminerler veriliyor. Onu da anlayamıyorum açıkçası. Yani biz gelen misafire soru sormamız lazım, bilgilenmemiz lazım. Soracağım soru şu. Sümerler, Lütfi Bey çok güzel bilgiler verdi. Sümerler Türkistan‘dan Basra Körfezi’nde bulundukları bölgeye su ile ilgili hangi teknikleri getirdiler? Çok teşekkür ederim.

Dr.Lütfü Şahsuvaroğlu: Evet, mesela bu Mısır’da da Nil’in taşmasıyla yapılan tarım tekniklerini Sümerlerden aldılar. Bu çark sistemi, suyun belli bir yüksekliğe çıkarılması. Bununla ilgili kitabımda şekiller var. Ama şimdi burada gösteremiyorum. O birçok tekniği aldılar. Hatta tabletlerinin bazılarında bize bunu Tanrı öğretti diyorlar. Yani Sümerlerle ilgili çok kitap var. Bunlarda sağlıyoruz ama en önemlisi tabletler. Biliyorsunuz okundu birçok tablet. Binlerce tablet okundu. Bunların içerisinde bunları görebiliyoruz. Hangi kitabınızda var Lütfi Bey? Sümerler ve su konusu hangi kitabınızda var? Sümerlerle ilgili mi? Su, su ve Sümerler konusu evet. Su konusunda çok kitabım var. demet bey atmıştım. Çıktıdan resimlerini. Gördüm. Ben onun üzerine zaten şey ediyorum yani. Sümerlerle ilgili yeni bir kitap hazırlıyorum. Fırat’ın tarihi ile. Muhteşem. Fırat’ın tarihi bu ılıştan dolayı hazırlıyor burada.